UZMANLARA GÖRE RESTORASYON SIRASINDA ZAMANLA YARIŞMAK BÜYÜK HATA.
Türkiye, geçtiğimiz 10 yılda yüzlerce tarihi eseri onararak restorasyon alanında büyük bir atılım yaptı, standartlarını yükseltti. Bu süre zarfında özellikle Anadolu’da yapılan bazı yanlış uygulamalar ise geri dönülmez hatalara yol açtı. Uzmanlar, ‘tüccar zihniyet’in değişmesi gerektiğini söylüyor.
Geçtiğimiz haftalarda basına yansıyan, ‘Süleymaniye’nin akustiği bozuldu’ iddiası, ‘Sıfırhatalı bir restorasyon nasıl yapılır?’ sorusunu gündeme getirdi. Aslında bu soru, 10 yılı aşkın bir süredir devlet yetkililerinin gündeminde. Çünkü Cumhuriyet tarihi boyunca bakımsızlıktan harabeye dönen eserlerin çok büyük bir kısmı restore edildi. Bazı anıt eserlerin restorasyonları da devam ediyor. Türkiye, restorasyon alanında standartlarını da bir hayli yükseltti. Bütçe, yetişmiş insan gücü ve kullanılan malzemelerin kalitesi belli bir ölçüde sorun olmaktan çıktı. Restore edilen bazı tarihî eserler ise aslına sadık kalınmadığı ve yanlış malzeme kullanıldığı için uzmanlardan eleştiri aldı. Özellikle Anadolu’daki bazı cami, medrese ve kervansaraylar, bilim kurulu oluşturulmadığı için restorasyon süreçleri mimar ve mühendislerinin inisiyatifine bırakıldı. Sanat Tarihçisi Yrd. Doç. Dr. Ahmet Vefa Çobanoğlu’na göre, Sivas’taki Gök Medrese ve Kale Camii’nin restorasyon sürecinde standartların dışına çıkıldı, dinlendirilmiş kireç yerine çimento kullanıldı. Van depremi sonrasında restore edilen kısmı yıkılan Hüsrev Paşa Camii de durumun vahametini ortaya koyuyor. Bazı eserlerin restorasyonu sırasında adeta zamanla yarışılması da yanlış sonuçlar doğurabiliyor.
Türkiye’de restorasyon süreci nasıl işliyor?
Uzmanlar, tarihî bir eserin restorasyona ihtiyacı olduğunu tespit ettikten sonra proje ihalesi yapılıyor. İhale, röleve, mekanik, elektrik, aydınlatma gibi yapının ihtiyaçlarına paralel doğrultuda gerçekleştiriliyor. Daha sonra bu hizmetlerin satın alınması için Anıtlar Yüksek Kurulu’nun onayına başvuruluyor. Kurul, projeyi ve eseri inceliyor, yapıya ait statik ve sanat tarihi raporlarını gözden geçiriyor. Proje onaylanırsa uygulama süreci başlıyor. Uygulama ihalesine çıkarken eserin mahiyetine göre şartlar da değişiyor. Mesela çok özel bir yapı restore edilecekse davet usulü ile ihale yapılabiliyor. Bu ihaleye her firma katılamıyor. Firmaların daha önce yaptığı işlere bakılıyor. Devlet tarafından onaylı bir iş bitirme raporu firmaya büyük bir artı sağlıyor, referans oluyor. Bünyesinde çalıştırdığı deneyimli teknik kadro, makine parkuru, şirketin banka hesap hareketleri gibi kriterler de inceleniyor. Eser, ihale edildikten sonra bilim kurulları inşat sahasında müteahhit firma ile temaslarını sürdürüyor, her hafta yapılan mutat toplantılarda tavsiyelerini bildiriyor. Tabii bilim kurulu sadece anıt eserler için bir araya geliyor. Anadolu’daki çok sayıda tarihî eser, restore edilirken maalesef bilim kurulları tarafından incelenmiyor.
Siyasilerden değil cemaatten baskı var
İbrahim Özekinci (Vakıflar İstanbul 1. Bölge Müdürü): Süleymaniye’nin ses sistemindeki birtakım arızalar kulaktan kulağa yayılarak restorasyon sırasında akustiğin bozulduğu iddialarını gündeme getirdi. Akustiğin bozulması için caminin doğal mimarisinin değişmesi gerek. Biz camideki çimentoları kaldırdık. Yerine Horasan harcı yapıldı. Kubbe onarıldı. Son yıllarda genel müdürlüğümüz restorasyonlarla ilgili hizmet içi eğitim programları düzenliyor. Bu programlara Anadolu’daki görevli arkadaşlarımız katılıyor. Restorasyonun çabuk bitirilmek istenmesinin nedeni siyasi baskıdan çok caminin açılmasını isteyen cemaatin devreye girmesinden kaynaklanıyor.
Her eser için bilim kurulu şart
Sevilay Uludağ (Mimar): “Türkiye’de uzun yıllar tarihî eserlere el atılmadı. Son 10 yıl, restorasyona farklı bir anlayış getirdi, yeni bir iş alanı doğdu. Hal böyle olunca da herkes pastadan payını almak istiyor. Ben gelinen noktayı çok vahim olarak görmüyorum çünkü idare, restorasyon sürecinde çok titiz davranıyor. Restorasyon sırasında zamanla yarıştığımız dönemler oluyor. Bazen açılışlar öne çekilebiliyor. Böylesi durumlarda ekipler çift vardiya çalışıyor. İş, imkânsız bir zaman diliminde bitirilmiyor çünkü restore sırasında her şeyin bir sırası var. Mesela bir sıvanın yapılması için birkaç ay beklenmesi gerekiyor. Eğer beklemezseniz sıva patlar, fire verirsiniz. Bütün restorasyon süreçlerinde bilim kurulu olmadığı için bazı sıkıntılar çıkabiliyor. Ayrıca yeterli uzman çalıştırmayan firmalar var. Müteahhitlerin restorasyondan anlayan meslek erbabı kişiler olması gerekiyor.
“Bazı restorasyonlar tam bir facia”
Yrd. Doç. Ahmet Vefa Çobanoğlu (İstanbul Üniversitesi Sanat Tarihi Bölümü): “Küçük sorunlara müdahale etmiyoruz, küçük sorunlar büyüyor. Sonra ihaleye açıp bir anda bütün sorunları çözmeye çalışıyoruz. Tarihî binaların eskiden vakıfları vardı. Her yıl bakımları yapılırdı. Anadolu’daki bazı restorasyonlar bana göre tam bir facia. İstanbul bu konuda nispeten daha iyi. Özellikle Anadolu’nun farklı şehirlerindeki Selçuklu’ya ait kervansaraylar restore edildikten sonra adeta gece kulübü gibi kullanılıyor. Bilim kurullarının denetiminde olan eserler sağlıklı bir restorasyon sürecinden geçiyor. Restorasyonlar, Anadolu’da, ihaleyi alan firmanın mimar ve mühendislerinin inisiyatifine bırakılıyor. Mesela Sivas’taki Gök Medrese ve Kale Camii’nin restorasyon sürecinde standartların dışına çıkıldı. Bu restorasyonlarda çimento kullanıldı. Normal şartlarda duvarlarda dinlendirilmiş kireç kullanılmalı.
“Aynı şef, üç farklı şantiyede çalışıyor!”
Kaya Üçer (Kalemişi ustası, Mimar Sinan Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi): Tarihî eserlerin restorasyon ihalesinde en düşük fiyatı verenin işi alması çok yanlış. Çünkü bu bir hastane ya da okul yapmaya benzemez. Bazen restorasyon sırasında zaman uzayabilir, maliyet artar. Firmalarda çalışanların diplomasından iş tecrübesine kadar kriterlerin olması gerek. Ben, yönetmenlikte bir şantiyede çalışması gereken şefi birden fazla şantiyede görüyorum. Yani bazı firmalar maliyeti düşürmek için kitabına uyduruyor. Vakıflar, eskiden kendi restoresini yapıyor, kendi elemanlarını yetiştiriyordu. Bunun izin özel bir kanun vardı. Tabii müteahhitler siyasiler üzerinde baskı kurdu ve bu kurum kapatıldı. Bazı işleri sıradan müteahhitler yapıyor. Sağdan soldan adam bularak şantiye kuruyor. İhaleyi en düşük fiyata verdiğinizde işin kalitesini, üretim sürecini, çalışanların vasıflı olup olmamasını da belirlemiş oluyorsunuz. Bu işlerde çalışacak, üniversitelerin ilgili bölümlerini bitirmiş, restorasyonun teknik kısımlarını bilen diplomalı eleman yetiştirmek gerek. Firmalar üniversitelerle uyum içinde çalışmalı. Tarihî eserleri farklı bir anlayışla restore etmek gerek çünkü müteahhitler sonuçta bir tüccar, para kazanmaya çalışıyor.
KAYNAK: ZAMAN