Kategori arşivi: Restorasyon

KARİYE CAMİİ

RESTORASYON ve KONSERVASYON ÇALIŞMALARI

2013-2024

www.taksimyapi.com.tr

KARİYE CAMİİ 2013-2024 RESTORASYON-KONSERVASYON SÜRECİ

Kariye Camii İstanbul İli, Fatih İlçesi’nde yer alan gerek evrensel, gerek ulusal gerekse İstanbul’un tarihi ve kültürel miras alanında 1.derece anıt eser niteliği taşıyan Bizans sanatı ve mimarisinin en seçkin eserlerinden biridir. Tarihi 6. yüzyıl gibi erken bir döneme dek uzanan yapı, 11 ve 12. yüzyılda imparatorluk ailesi olan Komnenos Hanedanı döneminde iki kez ihya edilir. 1316-1321 arasında da Bizanslı devlet adamı Theodoros Metokhites tarafından görkemli bir biçimde onarılan yapıya bugünkü mimari kurgusu verilmiştir. Osmanlı döneminde 1511 yılında camiye tevdi edilen yapı 1945 yılına dek camii olarak kullanılarak 1948 yılında müzeler idaresine bağlanmış ve 2020 yılına dek müze olarak varlığını sürdürmüştür. Mozaik ve freskleri ile ünik bir yapı olan Kariye, Danıştay 19. Dairesi’nin aldığı karar doğrultusunda 21.08.2020 tarihinde 72 yıl sonra yeniden cami statüsüne kavuşmuştur. Kariye Cami tarihinin en geniş ve kapsamlı restorasyon süreci 2024 yılında tamamlanmıştır.

1. RESTORASYON UYGULAMALARI ÖNCESİ YAPILAN ÇALIŞMALAR

-Araştırma ve belgeleme çalışmaları kapsamında, profesyonel fotoğraf çekimi, uv çekimi (ultraviolet /mor ötesi) ve yan ışık çekimi, dönem analizi, lidar tarama, lazer tarama, malzeme analizleri, 3d Modelleme

-Yapısal analiz çalışmaları;

Jeofizik çalışmalar (GPR /Jeoradar ve PUNDİT / ultrasonik ses ölçümleri ) Sismik etüd çalışmaları, Yapı sağlığı izleme sistemi kurulumu, Aletsel gözlem izleme sistemi kurulması, düşey hareket izleme sistemi kurulması,

2. RESTORASYON UYGULAMALARI

Kariye Camii çatı örtüsünde güçlendirme amaçlı 4-D HİBRİTEX uygulaması, horosan şap uygulaması, hafif malzeme ile kurşun altı dolgu yapılması,  kurşun altı çamur sıva uygulaması, kurşun kaplama uygulaması, çatı örtüsüne ve tonozlara-kubbelere güçlendirme amaçlı paslanmaz uygulaması

– Ahşap kubbe restorasyonu ve konservasyonu

Kariye Camii  3D MİMARİ modellemesi ve STATİK projesinin yapılması

-Temellere güçlendirme amaçlı gergi yapılması (Rod 60 gergi)

– Doğu cephesi hattı boyunca mini kazık ve zemin çivisi güçlendirme uygulamasının yapılması

Elektrik projelerinin çizilerek iç mekan ve dış cephe aydınlatmasının yapılması

-Bahçe duvarı ve çevre düzenlemesinin yapılması

-Yapı çevresinde müze denetiminde kazı yapılması

– Harim mahali minber, vaaz kürsüsü, müezzin mahfili ve ayakkabılık yapılması ve ses sisteminin yapılması

– Harim’de yapısal çatlaklara müdahale amaçlı mermer panoların sökülmesi-konsrvasyonu  ve montajı

– Tüm cephelerde çimento esaslı derzlerin alınması, aslına uygun olarak yenilenmesi ve taş-tuğla tümleme yapılması

– Cephelerde kagıt hamuru ile temizlik yapılması ve su itici sürülmesi

-Çatlak hatlarında geleneksel yöntemle ve paslanmaz tijlerle ile dikiş yapılması

-Dökme mozaik beton zemin döşemenin alınması ve Bilim kurulu kararı doğrultusunda yapılması

Ebu Said El Hudri restorasyonu ve türbe duvarı temellerine mini kazık uygulaması

3. KONSERVASYON UYGULAMALARI

– Freskli ve mozaikli yüzeylerde belgeleme yapılması ve hasar-tespit ve müdahale paftalarının hazırlanması

– mozaikli ve freskli yüzeylerde saf su ile yüzey temizliği yapılması

– freskli  (duvar resmi) yüzeylerde akrilmat ile sağlamlaştırma yapılması

– freskli yüzeylerde kılcal çatlakların doldurulması

-mozaikli ve fresklerde sağlamlaştırma amaçlı mikro enjeksiyon yapılması

– mozaik bulunan yüzeylerde birikmiş olan toz tabakalarının alınması

– saf su ile kağıt kompresi ile mermer kaplı yüzeylerin temizlenmesi

-mermer kaplı yüzeylerde derz alınması ve dolgu yapılması

– mermer yüzeylerde dolgu alanların renklendirilmesi

-iç mekanda bulunan metal kenetlerin konservasyonun yapılması

-freskli yüzeylerde kagıt hamuru ile tuz alınması-mozaikli yüzeylerde tessara sağlamlaştırma

-freskli ve mozaikli yüzeylerde facing yapılması

-Mozaik ve freski alanlarda kenar bandı uygulaması yapılması

RESTORASYON UYGULAMALARI ÖNCESİ YAPILAN ARAŞTIRMA- BELGELEME ve YAPISAL ANALİZ ÇALIŞMALARI

1- Profesyonel fotoğraf çekimi / belgeleme çalışması

3. Dönem Analizi Çalışmaları

Uygulama öncesi ve sonrasında Kariye Camii’nin belgelendirilmesi, tarihsel araştırması, yapının geçirdiği evrelerin saptanması ve korunmasına yönelik çalışmalar ön planda tutulmuştur.

Kariye Camii Kronolojik Dönem Analizi

Kariye Camii’nin Bizans dönemi inşa evreleri ve onarımları

Kariye Camii Osmanlı Dönemi eklenti ve onarımları kronolojisi

Kariye Camii Cumhuriyet Dönemi onarımları

Kariye Cami,  1860 Klasik üsluplu külahı, 1875 Armudi külahı, 1894 depreminde yıkılan şerefe ve 1898 yılında klasik üslupta  yenilenen minare

4.YAPISAL ANALİZ ÇALIŞMALARI

-jeofizik çalışmalar (GPR /Jeoradar ve PUNDİT / ultrasonik ses ölçümleri)

Caminin içerisinde tüm duvarlarda ve üst örtüde yapılan yüksek hassasiyetli yapı radarı yani GPR (2.3 GHz) ve ultrases (PUNDİT) ölçümleri sonucunda kuzey ve güney aksında zemin ve üst örtüde ana çatlak hattı tespit edilmiştir. Yapıda tespit edilen çatlaklara  ölçüm cihazları yerleştirilmiş olup ana çatlağın hareketli olduğu ve zemin ile üst örtüde farklı yönde burkularak açıldığı tespit edilmiştir.

Kariye Camii, kubbe ve tonozlarda yapılan jeordar (yapı radarı/GPR CX Yüksek hassasiyetli 2.3 GHz) ölçümleri

Yapı tabanında yapılan GPR (yapı radarı) ile yapılan çalışmalar ve sonrasında  harim (naos) tabanında yapılan  katman araştırması

Camii çevresinde yapılan GPR ölçümleri sırasında yeraltı suyu tespit edilmiştir. Bu çalışmalar ışığında yeraltı suyunun caminin temeline oldukça yakın ve yaklaşık 3 m derinliğe kadar etkili olduğu tespit edilmiştir Birbirine paralel olarak uygulanan GPR profilleri ile bu suya doygun alan takip edilmiştir. Elde edilen 2 boyutlu kesitler interpolasyon yardımı ile 3 boyutlu görüntülere dönüştürülmüştür.

– Schmidt çekici/ Darbeli çekiç,  Video endoskopi, Ultrases Ölçümü (Ultrasonik ses dalgaları) vb. statik testler

Kagir elemanlarda ve yapısal çatlaklarda video-endeskopi ile araştırılması, üst örtüde lazer tarama yapılmış olup kimyasal ve fiziksel laboratuar testleri ve gergi elemanlarının dinamik testleri de yapılmıştır.

Yapısal çatlaklara yerleştirilen komparatörler (Çatlak Ölçerler)

Çatlakların açılması ya da kapanmasını 1 mm hassasiyetle gözlemleyebilen , çatlak aralarına yerleştirilen çatlak ölçerler  (03.06.2014 tarihli İdare ile şantiye toplantısı)

-Zemin ve temel araştırma sistemi (sismik etüd-sondaj-aletsel gözlem sistemi)

Ayasofya Bilim Kurulu 03.11.2017 kararı ve İstanbul 2 Nolu Yenileme Koruma Kurulu’nun 13.02.2018- 2498 kararı  

zemin sismik tomografisinin (Jeofizik) farklı profillerden görüntülünmesi ve zemin etüd raporunun hazırlanması, yapılmıştır.  Belirlenen akslarda 20 m. derinliğe kadar sismik etüd sonucunda bahçede inklinometre ve piyozometre  ölçümleri yapabilmek için belirlenen 7 noktaya sondaj kuyuları açılmıştır.

karotlu sondaj kuyusu açılması, ve inklinometre  donanımı ile Piyozometre sensörlerinin açılan kuyulara yerleştirilmesi

-Aletsel Gözlem Sisteminin Kurulumu

-Yapı Sağlığı İzleme Sistemi

Yapının mevcut durumunun ,yapısal sorunlarının (çatlak, eğilme, oturma vb.)  ve deprem fırtına,kar gibi olaylar sonucunda oluşan titreşim ve hareketlerinin 7 gün 24 saat  gerçek zamanlı olarak takip edilebilmesi için yapının belirlenen noktalarına deprem izleme sensörleri yerleştirilmiştir. Sistemde 2 adet akselerometre cihaz ve 4 adet deplasman sensörü bulunmaktadır.  (16.01.2018  Ayasofya Bilim Kurulu kararı)

AKSELEROMETRELER

DEPLASMAN SENSÖRLERİ

-Düşey Hareket İzleme Sistemi Kurulması

3D Yapısal modelleme ve hasar analiz görselleri

MOD ŞEKİLLERİ (Yapı Davranış görselleri)

5. HASAR TESPİT ÇALIŞMALARI

Bina içerisinde tüm duvarlarda ve üst örtüde yapılan yüksek hassasiyetli GPR (2.3 GHz) ve ultrases (PUNDİT) ölçümleri sonucunda tespit edilen ana çatlağın bir eksen üzerinde olduğu tespit edilmiştir.

Plan görünüm üzerinde çatlak yapılarının üsten görünümü (kesikli çizgiler taban altında kalmaktadır ve GPR zemin ölçümlerinde tespit edilmiştir).

Ana çatlağın lazer tarama ve georadar  tarama ile çakıştırılması

Üst örtü dolgu alımı sonrası açığa çıkan ana çatlak hattı

İç son cemaat mahali kuzey kubbede yapısal çatlak/ dış kubbe çeperi ve iç yüzeyden yansıması

ÇATLAĞIN  DIŞTAN;

GENİŞLİĞİ: 7-10 CM ARASI

DERİNLİĞİ: 20-30 CM ARASI

Güney galeri yarım kubbesinde yapısal çatlak iç yüzeyden yansıması

– Dış cephelerde yapısal çatlaklarda dikiş uygulaması

Cephelerde georadar ölçümleri ile tespit edilen ve duvar derz raspaları ile de gözle görülebilir olan yapısal çatlak hatları

ÇATLAĞIN;

GENİŞLİĞİ: 5-15 CM ARASI

DERİNLİĞİ: 85-90 CM ARASI

Çatı zemini tamirat izlerinin gösterimi (orta kolondaki plan görünümde beyaz alanlar).

Kariye Camii; Çatı zemini tamirat izlerinin plan üzerinde gösterimi (kırmızı oklar  GPR-CX sonucunda tespit edilen bölgeleri göstermektedir

RESTORASYON UYGULAMALARI

  Yapı etrafında yapılan kazı hat

19.02.2014 tarihli 57834978 II Nolu Yenileme Koruma Bölge Kurulu kararı ile 25.02.2014 Salı günü yapı etrafında başlanan kazının ilk amacı proje raporunda belirtilen zeminden gelen nemin yapı kütlesine etkisini çözmek GPR yapı radarında da tespit edilen çatlağın temel seviyesinde yerini ve strüktürel duruma etkisini saptayarak drenaj kazısı ile zemin suyu sorununu çözmekti. Fakat  ön görüldüğü üzere drenaj kazısının seyri yapı çevresinde yapılan 500 MHz GPR arkeo fizik ölçümlerinde de görülen duvar kalıntılarınn açığa çıkması ile arkeolojik verilerin elde edildiği bir kazıya evrilmiştir. Kazıya güney cephesinde  kodlamalar yapılarak başlanılmıştır.

Bu kazılar sırasında ampatman kotundan devam eden yapısal çatlaklar, amforalar, farklı stillerde gömü gerçekleştirilen mezarlar, gözyaşı şişeleri (unguentarium), 1 adet sütun kaidesi, cam ve keramik eşya kalıntıları, Osmanlı Dönemi pipo başlıkları gibi arkeolojik buluntular açığa çıkarılmıştır.

Camii’nin çevresinde arkeojeofizik amaçlı uygulanan 500 MHz GPR ölçümleri

Tüm Kazı alanı, plan ölç. 1/50

GK kodu ile tanımlanan güney cephede  yapılan kazı alanı

DK kodu ile tanımlanan doğu cephede  yapılan kazı alanı

KK kodu ile tanımlanan güney cephede  yapılan kazı alanı

Kuzeydoğu duvarında mevcut temel boşluğunun, tamamlayıcı duvar örülerek güçlendirilmesi

Yapı çevresinde yapılan kazılarda açığa çıkarılan

Taşıyıcı duvar altındaki temel boşluğu kontrollük

teşkilatı tarafından onaylanan detay doğrultusunda

ahşap hatıllı olarak güçlendirilmiştir.

23.04.2014 tarihinde Ayasofya Bilim Kurulunun yerinde tespiti..

Caminin doğu cephesinde yer alan erken dönem kilise kalıntısı üst kotunda mevcut, şap betonun alınması

Kağıt hamuru ile cephe temizliği

04.09.2014 İdare kararı ile cephe temizliğinde ilk olarak su ile yıkama yapılması sonrasında  kağıt hamuru ile temizlik yapılmasına karar verilmiştir.

Kağıt hamuru karışım içerikleri;

-100 gr amonyum bikarbonat

-200 gr edta

-25 gr CMC

-Hamur kıvamını yakalayana kadar kağıt  hamuru tozu

Çimento harçlı sıva ve derzlerin (niteliksiz müdahaleler) yapıdan  itinalı olarak sökülerek uzaklaştırılması ve özgün harç ve örüm tekniğinde yapılması

-Kubbe kasnak duvarları ve askı kemer yüzeylerinde çimento harçlı sıvaların, özgün ve sağlam olmayan derzlerin itina ile alınması, tuğla ve taş yüzeylerde bulunan çimento harç kalıntılarının mekanik yöntem ile temizliğinin yapılması
*Kubbelerin cephe ve kasnaklarında daha önce yapılmış olan imalat (özgün harçlarda sağlam tabakayı bulana kadar derz açma,  çimento kalıntıları mekanik temizlik, çürütme-tümleme,akrilik reçine emülsiyonlu su ile yıkama, derz dolgu, sıva altı dolgu ve  sıva gibi) sıralamasına göre yapılmasına, (1 Nolu toplantı 13.09.2017)

Enjeksiyon için terkib:

1 kısım hidrolik kireç,

0.25 kısım puzzolan,

0.75 kısım küfeği taşı tozu (1 mm elek  altı boyuttta) 

1.25 kısım tuğla tozu (1 mm elek altı)

Harç suyu olarak bekletilmiş kireç suyu

-Harim  kubbe kasnaklarında  kirpi  veya testere dişli saçaklarda ince mekanik temizlik yapılaması

*Kasnak dış cephelerindeki kirpi saçaklar  üzerinde bulunan yoğun kirler yumuşak kıl fırça ve saf su ile temizlenmiştir. Yoğun kirler ve çimentolu harçlara bistüri ile lokal olarak ince mekanik temizlik yapılmıştır. Kirpi saçaklarda tuğla yüzeylerde hassas mekanik temizlik yapılması, (3 Nolu toplantı 02.10.2017)

Yumuşak kıl fırça ile temizlik yapılması

öncesi

sonrası

-Kubbe kasnak duvarları ve askı kemer yüzeylerde derz dolgu, derz  ve sıva yapılmıştır.

*kubbe kasnaklarında yapılacak dolgu ve derz terkibi laboratuar analiz sonuçlarına göre çıkan terkib baz alınarak yapılması, (3 Nolu toplantı 02.10.2017)

Güney cephesi 8.20 kotu duvarı doğu bölümü niş içleri  ve köşe kısmındaki tuğla süslemeleri

Batı cephesi +8.20 kotunda yer alan nişler de özgün sıva kalıntıları tespit edilmiştir.

Doğu cephesi +8.20 kotu duvarı, güney köşesinde yer alan tuğla süsleme

Çimento harçlı derzler ve sağlam olmayan derzlerin alınması, derz dolgu yapılması, emilsüyon uygulaması ,derz yapımı

Prof. Dr. Metin ve Zeynep Ahunbay’ın cephelerde derz uygulaması için şantiyeyi ziyareti (1.etap)

-Yapının kuzeydoğu cephesinde mihrap ve kütüphane duvarı arasında kalan L şeklindeki betonarme perde duvarın (donatılı beton) danışman kurulu kararı ile alınması- özgün duvar dokusuna uygun olarak imitasyon  ve tuğla ile yeniden örülmesi..

03.11.2017 tarihli  Ayasofya Bilim Kurulu kararı doğrultusunda doğu cephesinde alınan betonarme perde duvar sonrası ortaya çıkan duvarın taş ve tuğla  karışık yüzeyindeki çimento kalıntıların temizlenerek duvar örgü sisteminin ortaya Çıkarılmasına, (15 Nolu toplantı 04.05.2018) cephede yerinde incelemeler sonucunda da betonarme perde duvar Ayasofya Bilim Kurulu kararı ile yerinden itina ile sökülmüştür. Bu bölümde ilgili koruma kurulunca onaylanan restorasyon projesindeki gibi sıva yapılmayıp derz yapılmasına karar verilmiştir.

Güney cephede çimento harçlı cephe örgüsü alınarak aslına uygun olarak yeniden örüldü

Kırılmış ve aşınmış olan tuğla yüzeylerin özgün dokuya uygun olarak plastik onarım harcı ile tümlenmesi

 Özelliğini yitirmiş olan taş ve tuğla malzemenin çürütülerek tümlenmesi

*Kubbelerin kemer kamalarında ve saçak kotunda çimento ile örülen tuğla kısımların çürütülmesi ve horasan harç ile aslına uygun olarak uygun örülmesine, (1 Nolu toplantı 13.09.2017)

Dış duvar ampatman kotu altında bulunan çatlaklarda dikiş uygulaması

8- Dış cephelerde yapısal çatlaklarda dikiş uygulaması

Cephelerde georadar ölçümleri ile tespit edilen ve duvar derz raspaları, ile de gözle görülebilir olan yapısal çatlak hatları

Kuzey cephesinde bulunan çatlağın alt kısmındaki çatlak genişliği daralırken üstte doğru açılma tespit edilmiştir. Çatlak genişlikleri 1-9 cm arasında değişmektedir

Güney  cephesinde bulunan çatlağın alt kısmındaki çatlak genişliği artarken üstte doğru daralma tespit edilmiştir.  Çatlak genişlikleri 3-7 cm arasında değişmektedir.

-Kuzey cephesinde kemer çatlaklarına dikiş uygulaması

ÇATLAĞIN;

GENİŞLİĞİ: 3-5 CM ARASI

DERİNLİĞİ: 30 CM

04.05.2018 tarihli toplantıda alınan karara göre yapıdaki çatlakların etrafı açılmış olup kontrol heyetine sunum yapılmıştır. Etrafı açılmayan diğer  çatlakların da genişlik ve derinliklerinin ortaya çıkarılması için çatlakların açılmasına  (28.05.2018 tarihli İdare ile Şantiye toplantısı)

Mevcut çatlakların derinlik ölçülerinin alınıp projeye işlenmesine, (04.05.2018 tarihli Şantiye toplantısı Zeynep Ahunbay hoca katılımlı)     

Cephede tespit edilen çatlaklarda ise özgün yapım sistemine uygun olarak dikiş veya harç dolgu yapılarak müdahale edilmesine karar verilmiştir. (05.06.2018 tarihli Ayasofya toplantısı)

ÇATLAĞIN;

GENİŞLİĞİ:  1-3 CM ARASIDERİNLİĞİ: 12 CM

-Güney cephe kemer çatlaklarına dikiş uygulaması

GENİŞLİĞİ:   3-10 CM ARASI

DERİNLİĞİ:  20-25 CM ARASI

GENİŞLİĞİ:   3-10 CM ARASI

DERİNLİĞİ:  20-25 CM ARASI

GENİŞLİĞİ:  2-10 CM ARASIDERİNLİĞİ:  20-25 CM ARAS

çatlağın dıştan ve iç mekandaki görünümü

GENİŞLİĞİ:   5-25 CM ARASI

DERİNLİĞİ:  10-50 CM ARASI

doğu cephesi-kütüphane ,kemerden döşeme kotuna dek inen yapısal çatlak-onarım sonrası

ÇATLAĞIN;

GENİŞLİĞİ:   10-25 CM ARASI

DERİNLİĞİ:  20-70 CM ARASI

Doğu cephesinde apsis duvarında tespit edilen çatlak genişliği 2 cm dir.Kütüphane  kuzeybatı duvarında ek duvarın ayrışması

Yapının beton donatılı pencere doğramaları projesine uygun olarak mermer  olarak  yenilenmesi

Mermer tozu ve kaymak kireç karışımı ile yerine takılan mermer cam çıtaları

Batı cephesi muhdes beton pencerelerinin mermer  doğrama olarak yenilenmesi

-Ana kubbe karkası ahşap konservasyon uygulamaları

Öncelikle kubbede ince mekanik temizlik yapılarak, çatlak ve galeri boşluklarda bulunan toz ve böcek kalıntılarının  vakumlu el aletleri yardımı ile ahşaptan uzaklaştırılması sağlandı. Daha sonra özgün ahşap elemanların yüzeyinde bulunan galeri boşlukları ve çatlaklardan içeriye  insektisit enjekte edildi.Kubbe özgün ahşap elemenlarında arız olan böceklerden el pülverizatörü ile basınçla doku içerisine girmesi sağlanarak yüzeysel  dezenfeksiyon yapıldı. Özgün ahşap elemanların yüzeyinde bulunan çatlak ve galeri boşlukları hazırlanan tutkal ve talaş tozu karışımlı malzeme ile doldurularak kapatıldı. Son olarak tüm ahşap elemanların konsolidasyonu için hazırlanan karışım yüzeye uygulandı.

Özgün ahşap elemanlarda 3 aşamalı konsolidasyon  uygulaması

-Ahşap kubbe karkas restorasyonu

Mevcut meşe kaburgaların kagir duvara oturduğu alanlarda bulunan yastıklar, kubbe etek noktalarından su alması sebebi ile oluşan yaş çürüklük zamanla kuru çürüklüğe dönüşmüş ahşaptaki zararlıların çoğalabilmesi ve yaşayabilmesi için daha elverişli ortam haline gelmiştir. Bu sebeple kaburgaların oturduğu yastıklarda,  aynı kesitli yeni meşe yastıklarla  değişimleri yapılmıştır. Mevcut yastıklar yerinde kalıbı alınarak uygun eğrisellikte ve boylarda hazırlanarak emprenye edilmiş kurutulmuş meşe elemanlar ile değişimleri yapılmıştır.

Kaburgaların yastık üzerine oturduğu kısımları en büyük zararı gördüğünden kesilerek yerine aynı özellikte ve detayda meşe kaburgalar konmuştur.Yeni kaburgaların ekleri  işkence ile sıkılarak alıştırılması beklemiştir. Daha sonra yeni eklenen kaburganın yüzeyi traşlanarak mevcut kaburga ile bütünleşmesi sağlanmıştır.

Yan Takviyeler;

Kaburgalara yapılan yeni eklerin her iki yanına yan takiyeler yapılarak bu takviyeler, dışarıda korunan ahşap kaplama ve içeride korunan bağdadi kaplamalardaki kot farklılıkları sebebi ile biri önde biri arkada olacak şekilde hem yeni kaburga ekine hem de mevcut kaburgaya sabitlenmektedir.

Kot Alma Takviyeleri;

Yerinde korunan 64 adet kaburga ve özgün ahşap kaplamalardaki kot farklılıkları sebebi ile kubbedeki kot farklılıklarını düzeltmek amacı ile yapılmış olan eklerdir. Kaburgaların üzerinde  daha önceki müdahaleler sebebi ile çok fazla çivi deliği bulunmakta idi. Bu delikler konservasyon uygulamalarında kapatılarak ahşabın mukavemeti güçlendirilmiş olduğundan, yeni yapılan kot alma takviyeleri kaburgaların yanlarına alıştırma yapılarak sabitlenmiştir.

Fırınlanmış ve emprenye edilmiş meşe kaplamalar özgün ahşap kaplama yönlerine uygun olarak yerleştirilmiş, tork vidaları ile ahşap konstrüksiyona sabitlenmiştir. Kaplamaların yüzeyinde özgünde olduğu üzere kurşun altı çamur sıvayı tutması için geleneksel yöntemle keser çentikleri açılmıştır.

-Kubbe etek kısmında yapılan güçlendirme imalatı

Çürüyen ve bozulan ahşap dış çember yastıkları itinalı olarak alınmıştır. Kinişli yabancı çıtalı en birleştirme tekniği ile eğrisel dış çember yastıkları birleştirilmiştir.

Etek dış yastık ön kısmına paslanmaz elemanlar ile çemberleme yapılarak kubbenin rijitliği sağlanmıştır. Yapılan paslanmaz elemanın ön ve üst kısmı galvaniz saç ile dönülmüştür.

-Harim ana kubbe çamur sıva ve kurşun imalatı

-Ana kubbe iç yüzeyindeki  sıvanın alımı sonrası hasarlı ve özgün olmayan ahşap bağdadi çıtaların belgelenerek sökülmesi ve Özgün dokuya uygun olarak meşe çıtalarla yenilenmesi ve geleneksel horasan bağlayıcılı bağdadi sıva yapılması

– Ana kubbenin restorasyonu sonrası, 2.etapta tüm üst örtüde kurşun ve çamur sıvanın alınması

Kariye Camii üst örtü (çatı) genel görünüm

Güney galeri ana kubbesinin kurşunlarının alınması

Mihrabın sağ ve solunda yer alan odaların (diakonikon/protesis) kubbe ve kubbe tonozlarında donatılı beton şap açığa çıkarılmıştır. 16.01.2018 tarihli Bilim Kurulunun almış olduğu karar üzerine kubbe üzerindeki donatılı betonlar alınmamıştır.

Güney galeri yarım kubbesi alımı sonrası

Üst örtü kurşun sökümü öncesi-sonrası, genel görünüm

Üst örtü kurşun altı çamur sıvanın alınması

-Alınacak toprak dolgu alanı ve kubbe örtüleri laserscaner ile taranarak belgelenmiştir.

İç ve dış son cemaat mahallerinin kubbe örtüleri; laserscaner ile alınan tarama verisi.

Üst örtü sistemindeki dolguların alınması

Parekklesion üst örtü güney yönünde toprak dolgu katman araştırması Kubbe kasnakları ve askı kemer cephelerinde yapılan çimento bağlayıcılı sıva ve derzlerin alınması sonrasında, üst örtüde dolgu katman tespiti için araştırma sondajı yapılmıştır. Sondaj sonrası 30 ila 90 cm arasında değişen yükseklikte farklı katmanlar tespit edilmiştir.  Sondaj yapılan noktada toprak dolgu içerisinde tuğla, mermer parçaları, moloz taşlar, keramik parçaları bulunmuştur. Ayasofya Bilim Kurulu tarafından yerinde yapılan incelemeler sonucunda moloz taş, mermer parçaları ve keramik parçalarından oluşan toprak dolgu tabakasının üst örtü sisteminde ciddi bir ağırlık yaptığı belirtilmiştir. 17.07.2017 tarihinde Bilim Kurulu ile alınan karar doğrultusunda çatı örtüsünde yapılan sondaj sayısı arttırılmıştır. Bu araştırma sondajları yerinde Prof. Dr. Asnu Bilban Yalçın tarafından incelenmiştir.

SONDAJ YAPILAN ALAN

Üst örtüde (çatı örtüsünde) bulunan ve yapıya statik olarak ağırlık veren ortalama 50 cm. kalınlığındaki dolgunun katmanlar halinde alınmasına 16.01.2018 tarihinde Ayasofya Danışma Heyeti tarafından karar  verilmiştir. Alınan karar doğrultusunda tüm çatı öncelikle belli aralıklarla karolajlanıp numaralandırılmıştır. Öncelikle ortalama 10 cm. yüksekliğindeki toprak dolgu alınmıştır. Altan çıkan  yüzey danışman heyetince değerlendirildikten sonra alt katmanların alımına devam edilmiştir. Her katman çatı üzerinden tamamen alındıktan ve  danışman heyetince yerinde görüldükten sonra bir alt katmana geçilmiştir. Dolgu tabakası Kariye Camii Müzesi yetkilileri denetiminde  alınmış, dolgular elenip, çuvallanıp, çuvallar da karolaj numaralarına  göre etiketlenmiştir.

 çatı örtüsünde dolgu alanı plan karolaj

Dolgu alımına güney galeri (parekklesion) üzerinden başlanmış ve horasan katmanına ulaşana kadar katmanlar halinde çamur ve gevşek katmanları alınmıştır. Toprak dolgu içerisinde keramik, mermer parçaları ve tesseraların mevcut olması nedeni ile numaralanmış her bir dolgu katmanı ayrı ayrı elenmiştir. (İdari Toplantı 11 –  07.03.2018 )

•sondaj kesiti araştırması sonrası katmanların kalınlık ve malzeme tespiti yapılmış, yapılan tespitler doğrultusunda en üstten başlanarak en alttaki katmana zarar vermeyecek şekilde tüm katmanlar ufak el aletleriyle, teknik ekip gözetimi ve  Kariye Camii/ müze denetiminde yatayda yüzeyden sıyrılarak alınmıştır.

Dolguların numaralandırılarak katman katman çuvallanması

Çatı üst dolgunun elenmesi

-Çatı örtüsü dolgu alımı sonrası açığa çıkan anforaların dikkatli bir şekilde aşağıda belirlenen yere indirilmesi, koruma altına alınması. Kırık halde çıkarılan bir adet numune anforanın onarılması,

Güney galeri ana kubbe kasnak kaidesinin güney yönünde açığa çıkarılan betonarme şaplı bölümün yapılan araştırma sondajı sonrasında altının boş olduğu ve ahşap ayaklarla desteklendiği görülmüştür.  Ortalama 2.60 m.x 2.30 m. ölçülerindeki bu ara hacimle ilgili yapılan araştırmalar kapsamında bu kısmın Amerikan Bizans Enstitüsü tarafından yapılan araştırma  kazısı sonrasında üst örtüdeki dolgu kotunu eski haline getirmek için yapıldığı düşünülmektedir.

Amerikan Bizans Enstitüsünün yaptığı araştırma kazısı-1960 lar ve betonarme ara hacim (betonarme kapama)

Güney galeri (parekklesion) ana kubbesinin güney yönündeki betonarme ara hacim

Güney galeri üst örtüde donatılı betonun spiral makinesi ile küçük  karolajlar halinde  kesilerek küçük murç ve çekiç yardımı ile alınmasına, (15 Nolu toplantı 04.05.2018) -8 nolu 29.11.2017  tarihli toplantıda belirlenen müdahale yöntemi

Dilim aralarındaki dolgu katmanının alınması

İç son cemaat mahali (iç narteks) kubbelerinin  çamur sıvası alındıktan sonra kubbelerin dilimli kubbe olduğu ve bu dilim Aralarının geçmiş dönemlerde doldurularak düz satıhlı bir hale getirildiği  tespit edilmiştir.

17.07.2017 tarihli Ayasofya Bilim Kurulu toplantısında dilimli kubbe karkas sisteminin tespiti için istenilen araştırma raspası yapılmış, tuğla karkasın belli bir düzen içerisinde olmadığı görülmüştür.

-Üst örtü dolgu alımı sonrası açığa çıkan çatlaklar

İç son cemaat mahali kuzey kubbede yapısal çatlak/ dış kubbe çeperi ve iç yüzeyden yansıması

ÇATLAĞIN  DIŞTAN;

GENİŞLİĞİ: 7-10 CM ARASI

DERİNLİĞİ: 20-30 CM ARASI

Dış son cemaat mahalinin(dış narteks) güneybatı köşesindeki kubbe tonozda yer alan çatlağın etrafı açıldıktan sonra

-Güney galerinin (parekklesion) merkezi kubbesindeki yapısal çatlaklar

ETRAFI AÇILMADAN ÖNCE ÇATLAKLARIN GENİŞLİĞİ: 1-3 CM ARASI

Güney galeri (parekklesion) ana kubbe kasnak kaidesindeki çatlaklar

Son cemaat mahali (Dış narteks) tonozlarındaki çatlaklar

İç narteks dilimli kubbelerin konservasyonu ve restorasyonu

İç narteks dilimli kubbelerin konservasyonu ve restorasyonu

ÜST ÖRTÜDE STATİK- GÜÇLENDİRME UYGULAMALARI

STATİK PROJE: KUBBE PASLANMAZ ÇEMBERLEME

STATİK PROJE: ÇATI 4-D HİBRİTEX

STATİK PROJE: ÇATI PASLANMAZ HATIL

STATİK PROJE: KUBBE PASLANMAZ ÇEMBERLEME

tüm çatıda 4D hibritex uygulaması

4-D HİBRİTEX sonrası güçlendirme ve horasan sıva uygulaması

Kubbelerde ve eteklerinde çemberleme yapılması

– Üst örtüde kalkan duvarlarına ve askı kemerlere paslanmaz çelik hatıl yapılması

KURŞUN ALTI HAFİF DOLGU

KURŞUN ALTI HOROSAN ŞAP

KURŞUN ALTI ÇAMUR HARÇ

KURŞUN ALTI HAFİF DOLGU

KURŞUN ALTI ÇAMUR HARÇ

KUBBE KURŞUN KAPLAMA

KUBBE KURŞUN KAPLAMA

KUBBE KURŞUN KAPLAMA

Kurşun altı  çamur sıva yapımı sonrası kurşun kaplama yapılması

Restorasyon sonrası kubbe ve tonozlar 2023

İç mekan restorasyon uygulamaları

1- Zemin koruma-kapama uygulaması ve iç ahşap iskele – platform kurulması

Harimin özgün doğal taş kaplama zemini restorasyon çalışmaları süresince korumak için 24.04.2014 Ayasofya Bilim Kurulu kararı doğrultusunda Konservasyon  uzmanlarınca verilen rapora göre koruma-kapama uygulaması yapılmıştır. Koruma  katmanı özgün döşeme üzerine nem geçirmez örtü (tyvek) üzeri 0 numara silis kum yayılıp üzerine 10mm su kontrası kapatılarak zemin koruma-kapama çalışması yapılmıştır.

Harim (naos),güney galeri (parekklesion), nartekslar (son cemaat mahalleri) dinlenme odası/kütüphane (aneks), sağ ve sol odalarda iç ahşap iskele-platform  kurulması

İç mekanlarda zemin koruma-kapama ve ahşap iskele imalatı

İç mekan kagir yüzeylerde yapılan çalışmalar

-İç cephe yüzeylerinde kağıt hamuru ile temizlik

İç cephelerde hasarlı ve çimento katkılı derzlerin itina ile raspa edilerek alınması ve özgün harç terkibine göre yapılması

Kütüphane/ çimento sıva raspası

Derz alımı –mekanik temizlik

Derz dolgu- derz yapımı

Uygulama öncesi askı kemer derzleri

Uygulama sonrası

Görevli Odası (Protesis)/ Uygulama öncesi ve uygulama sonrası  y.kubbe

-Özgün derzlerin sağlamlaştırılması (kılçal çatlak onarımı ve mikroenjeksiyon)

Özgün derz kılcal çatlak onarım

Özgün derzlere mikroenjeksiyon uygulaması

-İç mekanda tuğla-taş çürütme/ tümleme

– İç mekanda mevcut yapısal çatlaklarda dikiş uygulaması /onarımı 

-Güney galeri (parekklesion) alt kotunda bulunan sarnıçlarda dikiş uygulaması

Üst kat kütüphanede raspa sonrası açığa çıkan yapısal çatlaklar (kuzeybatı-doğu)

Kuzeybatı -ana eksen üzerindeki çatlak- etrafı açılmadan önce

K.Batı etrafı açıldıktan sonra çatlağın; genişliği: 10-25 cm arası

derinliği: 130 cm

-Kuzeybatı ana eksen çatlağı üzerinde yer alan yapısal çatlağın dış ve iç cepheye yansıması

-Doğu yönündeki yapısal çatlağın öncesi ve sonrası / dış ve iç cepheye  yansıması ve onarım sonrası

ÇATLAĞIN;

GENİŞLİĞİ:   10-25 CM ARASI

DERİNLİĞİ:  20-70 CM ARASI

-Dinlenme odası güney duvarı ve tonozunda yer alan yapısal çatlak

Dinlenme odası güney duvarındaki yapısal çatlak beşik tonozda da devam ediyor,2014

etrafı açılan çatlak/ akselerometre ve deplasman sensörü yerleştirilerek hali hazırda yapı hareketleri izlenmektedir.

Harimin kuzey duvarındaki çatlağın georadar ile tespiti sonrası bu kısımdaki mermer bir panonun facing yöntemi ile itinalı bir şekilde .Belirlenen bu çatlak ile ilişkili olduğu düşünülen diğer çatlakların da durum tespitleri yapıldı. Buna göre çatlağın mermer pano üst kotunda taş-tuğla örgü yüzeyde, askı kemeri ve pandadif ile birleştiği noktada da devam ettiği görüldü.

Harim kuzey cephesi duvarda yapılan derz ve mermer pano sökümünün rölövesi

Restorasyon sonrası kuzey cephe

Mermer sökümü yapılan duvardaki 3d jeoradar  verileri

Dinlenme odası güney duvarındaki çatlak ile harim kuzey duvarındaki çatlak aynı taşıyıcı duvar ekseninde yer almaktadır.

(4.09.2014 İdare kararı ile)

Mermer panonun sökülmesi sonrası; Çatlak, 8 cm genişliğinde 45 cm derinliğinde yüzeyde okunabilen en geniş boşluk