RESTORASYON ve KONSERVASYON ÇALIŞMALARI
2013-2024
KARİYE CAMİİ 2013-2024 RESTORASYON-KONSERVASYON SÜRECİ
Kariye Camii İstanbul İli, Fatih İlçesi’nde yer alan gerek evrensel, gerek ulusal gerekse İstanbul’un tarihi ve kültürel miras alanında 1.derece anıt eser niteliği taşıyan Bizans sanatı ve mimarisinin en seçkin eserlerinden biridir. Tarihi 6. yüzyıl gibi erken bir döneme dek uzanan yapı, 11 ve 12. yüzyılda imparatorluk ailesi olan Komnenos Hanedanı döneminde iki kez ihya edilir. 1316-1321 arasında da Bizanslı devlet adamı Theodoros Metokhites tarafından görkemli bir biçimde onarılan yapıya bugünkü mimari kurgusu verilmiştir. Osmanlı döneminde 1511 yılında camiye tevdi edilen yapı 1945 yılına dek camii olarak kullanılarak 1948 yılında müzeler idaresine bağlanmış ve 2020 yılına dek müze olarak varlığını sürdürmüştür. Mozaik ve freskleri ile ünik bir yapı olan Kariye, Danıştay 19. Dairesi’nin aldığı karar doğrultusunda 21.08.2020 tarihinde 72 yıl sonra yeniden cami statüsüne kavuşmuştur. Kariye Cami tarihinin en geniş ve kapsamlı restorasyon süreci 2024 yılında tamamlanmıştır.
1. RESTORASYON UYGULAMALARI ÖNCESİ YAPILAN ÇALIŞMALAR
-Araştırma ve belgeleme çalışmaları kapsamında, profesyonel fotoğraf çekimi, uv çekimi (ultraviolet /mor ötesi) ve yan ışık çekimi, dönem analizi, lidar tarama, lazer tarama, malzeme analizleri, 3d Modelleme
-Yapısal analiz çalışmaları;
Jeofizik çalışmalar (GPR /Jeoradar ve PUNDİT / ultrasonik ses ölçümleri ) Sismik etüd çalışmaları, Yapı sağlığı izleme sistemi kurulumu, Aletsel gözlem izleme sistemi kurulması, düşey hareket izleme sistemi kurulması,
2. RESTORASYON UYGULAMALARI
– Kariye Camii çatı örtüsünde güçlendirme amaçlı 4-D HİBRİTEX uygulaması, horosan şap uygulaması, hafif malzeme ile kurşun altı dolgu yapılması, kurşun altı çamur sıva uygulaması, kurşun kaplama uygulaması, çatı örtüsüne ve tonozlara-kubbelere güçlendirme amaçlı paslanmaz uygulaması
– Ahşap kubbe restorasyonu ve konservasyonu
– Kariye Camii 3D MİMARİ modellemesi ve STATİK projesinin yapılması
-Temellere güçlendirme amaçlı gergi yapılması (Rod 60 gergi)
– Doğu cephesi hattı boyunca mini kazık ve zemin çivisi güçlendirme uygulamasının yapılması
– Elektrik projelerinin çizilerek iç mekan ve dış cephe aydınlatmasının yapılması
-Bahçe duvarı ve çevre düzenlemesinin yapılması
-Yapı çevresinde müze denetiminde kazı yapılması
– Harim mahali minber, vaaz kürsüsü, müezzin mahfili ve ayakkabılık yapılması ve ses sisteminin yapılması
– Harim’de yapısal çatlaklara müdahale amaçlı mermer panoların sökülmesi-konsrvasyonu ve montajı
– Tüm cephelerde çimento esaslı derzlerin alınması, aslına uygun olarak yenilenmesi ve taş-tuğla tümleme yapılması
– Cephelerde kagıt hamuru ile temizlik yapılması ve su itici sürülmesi
-Çatlak hatlarında geleneksel yöntemle ve paslanmaz tijlerle ile dikiş yapılması
-Dökme mozaik beton zemin döşemenin alınması ve Bilim kurulu kararı doğrultusunda yapılması
– Ebu Said El Hudri restorasyonu ve türbe duvarı temellerine mini kazık uygulaması
3. KONSERVASYON UYGULAMALARI
– Freskli ve mozaikli yüzeylerde belgeleme yapılması ve hasar-tespit ve müdahale paftalarının hazırlanması
– mozaikli ve freskli yüzeylerde saf su ile yüzey temizliği yapılması
– freskli (duvar resmi) yüzeylerde akrilmat ile sağlamlaştırma yapılması
– freskli yüzeylerde kılcal çatlakların doldurulması
-mozaikli ve fresklerde sağlamlaştırma amaçlı mikro enjeksiyon yapılması
– mozaik bulunan yüzeylerde birikmiş olan toz tabakalarının alınması
– saf su ile kağıt kompresi ile mermer kaplı yüzeylerin temizlenmesi
-mermer kaplı yüzeylerde derz alınması ve dolgu yapılması
– mermer yüzeylerde dolgu alanların renklendirilmesi
-iç mekanda bulunan metal kenetlerin konservasyonun yapılması
-freskli yüzeylerde kagıt hamuru ile tuz alınması-mozaikli yüzeylerde tessara sağlamlaştırma
-freskli ve mozaikli yüzeylerde facing yapılması
-Mozaik ve freski alanlarda kenar bandı uygulaması yapılması
RESTORASYON UYGULAMALARI ÖNCESİ YAPILAN ARAŞTIRMA- BELGELEME ve YAPISAL ANALİZ ÇALIŞMALARI
1- Profesyonel fotoğraf çekimi / belgeleme çalışması
3. Dönem Analizi Çalışmaları
Uygulama öncesi ve sonrasında Kariye Camii’nin belgelendirilmesi, tarihsel araştırması, yapının geçirdiği evrelerin saptanması ve korunmasına yönelik çalışmalar ön planda tutulmuştur.
Kariye Camii Kronolojik Dönem Analizi
Kariye Camii’nin Bizans dönemi inşa evreleri ve onarımları
Kariye Camii Osmanlı Dönemi eklenti ve onarımları kronolojisi
Kariye Camii Cumhuriyet Dönemi onarımları
Kariye Cami, 1860 Klasik üsluplu külahı, 1875 Armudi külahı, 1894 depreminde yıkılan şerefe ve 1898 yılında klasik üslupta yenilenen minare
4.YAPISAL ANALİZ ÇALIŞMALARI
-jeofizik çalışmalar (GPR /Jeoradar ve PUNDİT / ultrasonik ses ölçümleri)
Caminin içerisinde tüm duvarlarda ve üst örtüde yapılan yüksek hassasiyetli yapı radarı yani GPR (2.3 GHz) ve ultrases (PUNDİT) ölçümleri sonucunda kuzey ve güney aksında zemin ve üst örtüde ana çatlak hattı tespit edilmiştir. Yapıda tespit edilen çatlaklara ölçüm cihazları yerleştirilmiş olup ana çatlağın hareketli olduğu ve zemin ile üst örtüde farklı yönde burkularak açıldığı tespit edilmiştir.
Kariye Camii, kubbe ve tonozlarda yapılan jeordar (yapı radarı/GPR CX Yüksek hassasiyetli 2.3 GHz) ölçümleri
Yapı tabanında yapılan GPR (yapı radarı) ile yapılan çalışmalar ve sonrasında harim (naos) tabanında yapılan katman araştırması
Camii çevresinde yapılan GPR ölçümleri sırasında yeraltı suyu tespit edilmiştir. Bu çalışmalar ışığında yeraltı suyunun caminin temeline oldukça yakın ve yaklaşık 3 m derinliğe kadar etkili olduğu tespit edilmiştir Birbirine paralel olarak uygulanan GPR profilleri ile bu suya doygun alan takip edilmiştir. Elde edilen 2 boyutlu kesitler interpolasyon yardımı ile 3 boyutlu görüntülere dönüştürülmüştür.
– Schmidt çekici/ Darbeli çekiç, Video endoskopi, Ultrases Ölçümü (Ultrasonik ses dalgaları) vb. statik testler
Kagir elemanlarda ve yapısal çatlaklarda video-endeskopi ile araştırılması, üst örtüde lazer tarama yapılmış olup kimyasal ve fiziksel laboratuar testleri ve gergi elemanlarının dinamik testleri de yapılmıştır.
Yapısal çatlaklara yerleştirilen komparatörler (Çatlak Ölçerler)
Çatlakların açılması ya da kapanmasını 1 mm hassasiyetle gözlemleyebilen , çatlak aralarına yerleştirilen çatlak ölçerler (03.06.2014 tarihli İdare ile şantiye toplantısı)
-Zemin ve temel araştırma sistemi (sismik etüd-sondaj-aletsel gözlem sistemi)
Ayasofya Bilim Kurulu 03.11.2017 kararı ve İstanbul 2 Nolu Yenileme Koruma Kurulu’nun 13.02.2018- 2498 kararı
zemin sismik tomografisinin (Jeofizik) farklı profillerden görüntülünmesi ve zemin etüd raporunun hazırlanması, yapılmıştır. Belirlenen akslarda 20 m. derinliğe kadar sismik etüd sonucunda bahçede inklinometre ve piyozometre ölçümleri yapabilmek için belirlenen 7 noktaya sondaj kuyuları açılmıştır.
karotlu sondaj kuyusu açılması, ve inklinometre donanımı ile Piyozometre sensörlerinin açılan kuyulara yerleştirilmesi
-Aletsel Gözlem Sisteminin Kurulumu
-Yapı Sağlığı İzleme Sistemi
Yapının mevcut durumunun ,yapısal sorunlarının (çatlak, eğilme, oturma vb.) ve deprem fırtına,kar gibi olaylar sonucunda oluşan titreşim ve hareketlerinin 7 gün 24 saat gerçek zamanlı olarak takip edilebilmesi için yapının belirlenen noktalarına deprem izleme sensörleri yerleştirilmiştir. Sistemde 2 adet akselerometre cihaz ve 4 adet deplasman sensörü bulunmaktadır. (16.01.2018 Ayasofya Bilim Kurulu kararı)
AKSELEROMETRELER
DEPLASMAN SENSÖRLERİ
-Düşey Hareket İzleme Sistemi Kurulması
3D Yapısal modelleme ve hasar analiz görselleri
MOD ŞEKİLLERİ (Yapı Davranış görselleri)
5. HASAR TESPİT ÇALIŞMALARI
Bina içerisinde tüm duvarlarda ve üst örtüde yapılan yüksek hassasiyetli GPR (2.3 GHz) ve ultrases (PUNDİT) ölçümleri sonucunda tespit edilen ana çatlağın bir eksen üzerinde olduğu tespit edilmiştir.
Plan görünüm üzerinde çatlak yapılarının üsten görünümü (kesikli çizgiler taban altında kalmaktadır ve GPR zemin ölçümlerinde tespit edilmiştir).
Ana çatlağın lazer tarama ve georadar tarama ile çakıştırılması
–Üst örtü dolgu alımı sonrası açığa çıkan ana çatlak hattı
İç son cemaat mahali kuzey kubbede yapısal çatlak/ dış kubbe çeperi ve iç yüzeyden yansıması
ÇATLAĞIN DIŞTAN;
GENİŞLİĞİ: 7-10 CM ARASI
DERİNLİĞİ: 20-30 CM ARASI
Güney galeri yarım kubbesinde yapısal çatlak iç yüzeyden yansıması
– Dış cephelerde yapısal çatlaklarda dikiş uygulaması
Cephelerde georadar ölçümleri ile tespit edilen ve duvar derz raspaları ile de gözle görülebilir olan yapısal çatlak hatları
ÇATLAĞIN;
GENİŞLİĞİ: 5-15 CM ARASI
DERİNLİĞİ: 85-90 CM ARASI
Çatı zemini tamirat izlerinin gösterimi (orta kolondaki plan görünümde beyaz alanlar).
Kariye Camii; Çatı zemini tamirat izlerinin plan üzerinde gösterimi (kırmızı oklar GPR-CX sonucunda tespit edilen bölgeleri göstermektedir
RESTORASYON UYGULAMALARI
Yapı etrafında yapılan kazı hattı
19.02.2014 tarihli 57834978 II Nolu Yenileme Koruma Bölge Kurulu kararı ile 25.02.2014 Salı günü yapı etrafında başlanan kazının ilk amacı proje raporunda belirtilen zeminden gelen nemin yapı kütlesine etkisini çözmek GPR yapı radarında da tespit edilen çatlağın temel seviyesinde yerini ve strüktürel duruma etkisini saptayarak drenaj kazısı ile zemin suyu sorununu çözmekti. Fakat ön görüldüğü üzere drenaj kazısının seyri yapı çevresinde yapılan 500 MHz GPR arkeo fizik ölçümlerinde de görülen duvar kalıntılarınn açığa çıkması ile arkeolojik verilerin elde edildiği bir kazıya evrilmiştir. Kazıya güney cephesinde kodlamalar yapılarak başlanılmıştır.
Bu kazılar sırasında ampatman kotundan devam eden yapısal çatlaklar, amforalar, farklı stillerde gömü gerçekleştirilen mezarlar, gözyaşı şişeleri (unguentarium), 1 adet sütun kaidesi, cam ve keramik eşya kalıntıları, Osmanlı Dönemi pipo başlıkları gibi arkeolojik buluntular açığa çıkarılmıştır.
Camii’nin çevresinde arkeojeofizik amaçlı uygulanan 500 MHz GPR ölçümleri
Tüm Kazı alanı, plan ölç. 1/50
GK kodu ile tanımlanan güney cephede yapılan kazı alanı
DK kodu ile tanımlanan doğu cephede yapılan kazı alanı
KK kodu ile tanımlanan güney cephede yapılan kazı alanı
Kuzeydoğu duvarında mevcut temel boşluğunun, tamamlayıcı duvar örülerek güçlendirilmesi
Yapı çevresinde yapılan kazılarda açığa çıkarılan
Taşıyıcı duvar altındaki temel boşluğu kontrollük
teşkilatı tarafından onaylanan detay doğrultusunda
ahşap hatıllı olarak güçlendirilmiştir.
23.04.2014 tarihinde Ayasofya Bilim Kurulunun yerinde tespiti..
Caminin doğu cephesinde yer alan erken dönem kilise kalıntısı üst kotunda mevcut, şap betonun alınması
Kağıt hamuru ile cephe temizliği
04.09.2014 İdare kararı ile cephe temizliğinde ilk olarak su ile yıkama yapılması sonrasında kağıt hamuru ile temizlik yapılmasına karar verilmiştir.
Kağıt hamuru karışım içerikleri;
-100 gr amonyum bikarbonat
-200 gr edta
-25 gr CMC
-Hamur kıvamını yakalayana kadar kağıt hamuru tozu
Çimento harçlı sıva ve derzlerin (niteliksiz müdahaleler) yapıdan itinalı olarak sökülerek uzaklaştırılması ve özgün harç ve örüm tekniğinde yapılması
-Kubbe kasnak duvarları ve askı kemer yüzeylerinde çimento harçlı sıvaların, özgün ve sağlam olmayan derzlerin itina ile alınması, tuğla ve taş yüzeylerde bulunan çimento harç kalıntılarının mekanik yöntem ile temizliğinin yapılması
*Kubbelerin cephe ve kasnaklarında daha önce yapılmış olan imalat (özgün harçlarda sağlam tabakayı bulana kadar derz açma, çimento kalıntıları mekanik temizlik, çürütme-tümleme,akrilik reçine emülsiyonlu su ile yıkama, derz dolgu, sıva altı dolgu ve sıva gibi) sıralamasına göre yapılmasına, (1 Nolu toplantı 13.09.2017)
Enjeksiyon için terkib:
1 kısım hidrolik kireç,
0.25 kısım puzzolan,
0.75 kısım küfeği taşı tozu (1 mm elek altı boyuttta)
1.25 kısım tuğla tozu (1 mm elek altı)
Harç suyu olarak bekletilmiş kireç suyu
-Harim kubbe kasnaklarında kirpi veya testere dişli saçaklarda ince mekanik temizlik yapılaması
*Kasnak dış cephelerindeki kirpi saçaklar üzerinde bulunan yoğun kirler yumuşak kıl fırça ve saf su ile temizlenmiştir. Yoğun kirler ve çimentolu harçlara bistüri ile lokal olarak ince mekanik temizlik yapılmıştır. Kirpi saçaklarda tuğla yüzeylerde hassas mekanik temizlik yapılması, (3 Nolu toplantı 02.10.2017)
Yumuşak kıl fırça ile temizlik yapılması
öncesi
sonrası
-Kubbe kasnak duvarları ve askı kemer yüzeylerde derz dolgu, derz ve sıva yapılmıştır.
*kubbe kasnaklarında yapılacak dolgu ve derz terkibi laboratuar analiz sonuçlarına göre çıkan terkib baz alınarak yapılması, (3 Nolu toplantı 02.10.2017)
Güney cephesi 8.20 kotu duvarı doğu bölümü niş içleri ve köşe kısmındaki tuğla süslemeleri
Batı cephesi +8.20 kotunda yer alan nişler de özgün sıva kalıntıları tespit edilmiştir.
Doğu cephesi +8.20 kotu duvarı, güney köşesinde yer alan tuğla süsleme
Çimento harçlı derzler ve sağlam olmayan derzlerin alınması, derz dolgu yapılması, emilsüyon uygulaması ,derz yapımı
Prof. Dr. Metin ve Zeynep Ahunbay’ın cephelerde derz uygulaması için şantiyeyi ziyareti (1.etap)
-Yapının kuzeydoğu cephesinde mihrap ve kütüphane duvarı arasında kalan L şeklindeki betonarme perde duvarın (donatılı beton) danışman kurulu kararı ile alınması- özgün duvar dokusuna uygun olarak imitasyon ve tuğla ile yeniden örülmesi..
03.11.2017 tarihli Ayasofya Bilim Kurulu kararı doğrultusunda doğu cephesinde alınan betonarme perde duvar sonrası ortaya çıkan duvarın taş ve tuğla karışık yüzeyindeki çimento kalıntıların temizlenerek duvar örgü sisteminin ortaya Çıkarılmasına, (15 Nolu toplantı 04.05.2018) cephede yerinde incelemeler sonucunda da betonarme perde duvar Ayasofya Bilim Kurulu kararı ile yerinden itina ile sökülmüştür. Bu bölümde ilgili koruma kurulunca onaylanan restorasyon projesindeki gibi sıva yapılmayıp derz yapılmasına karar verilmiştir.
Güney cephede çimento harçlı cephe örgüsü alınarak aslına uygun olarak yeniden örüldü
Kırılmış ve aşınmış olan tuğla yüzeylerin özgün dokuya uygun olarak plastik onarım harcı ile tümlenmesi
Özelliğini yitirmiş olan taş ve tuğla malzemenin çürütülerek tümlenmesi
*Kubbelerin kemer kamalarında ve saçak kotunda çimento ile örülen tuğla kısımların çürütülmesi ve horasan harç ile aslına uygun olarak uygun örülmesine, (1 Nolu toplantı 13.09.2017)
Dış duvar ampatman kotu altında bulunan çatlaklarda dikiş uygulaması
8- Dış cephelerde yapısal çatlaklarda dikiş uygulaması
–Cephelerde georadar ölçümleri ile tespit edilen ve duvar derz raspaları, ile de gözle görülebilir olan yapısal çatlak hatları
Kuzey cephesinde bulunan çatlağın alt kısmındaki çatlak genişliği daralırken üstte doğru açılma tespit edilmiştir. Çatlak genişlikleri 1-9 cm arasında değişmektedir
Güney cephesinde bulunan çatlağın alt kısmındaki çatlak genişliği artarken üstte doğru daralma tespit edilmiştir. Çatlak genişlikleri 3-7 cm arasında değişmektedir.
-Kuzey cephesinde kemer çatlaklarına dikiş uygulaması
ÇATLAĞIN;
GENİŞLİĞİ: 3-5 CM ARASI
DERİNLİĞİ: 30 CM
04.05.2018 tarihli toplantıda alınan karara göre yapıdaki çatlakların etrafı açılmış olup kontrol heyetine sunum yapılmıştır. Etrafı açılmayan diğer çatlakların da genişlik ve derinliklerinin ortaya çıkarılması için çatlakların açılmasına (28.05.2018 tarihli İdare ile Şantiye toplantısı)
Mevcut çatlakların derinlik ölçülerinin alınıp projeye işlenmesine, (04.05.2018 tarihli Şantiye toplantısı Zeynep Ahunbay hoca katılımlı)
Cephede tespit edilen çatlaklarda ise özgün yapım sistemine uygun olarak dikiş veya harç dolgu yapılarak müdahale edilmesine karar verilmiştir. (05.06.2018 tarihli Ayasofya toplantısı)
ÇATLAĞIN;
GENİŞLİĞİ: 1-3 CM ARASIDERİNLİĞİ: 12 CM
-Güney cephe kemer çatlaklarına dikiş uygulaması
GENİŞLİĞİ: 3-10 CM ARASI
DERİNLİĞİ: 20-25 CM ARASI
GENİŞLİĞİ: 3-10 CM ARASI
DERİNLİĞİ: 20-25 CM ARASI
GENİŞLİĞİ: 2-10 CM ARASIDERİNLİĞİ: 20-25 CM ARAS
çatlağın dıştan ve iç mekandaki görünümü
GENİŞLİĞİ: 5-25 CM ARASI
DERİNLİĞİ: 10-50 CM ARASI
doğu cephesi-kütüphane ,kemerden döşeme kotuna dek inen yapısal çatlak-onarım sonrası
ÇATLAĞIN;
GENİŞLİĞİ: 10-25 CM ARASI
DERİNLİĞİ: 20-70 CM ARASI
Doğu cephesinde apsis duvarında tespit edilen çatlak genişliği 2 cm dir.Kütüphane kuzeybatı duvarında ek duvarın ayrışması
Yapının beton donatılı pencere doğramaları projesine uygun olarak mermer olarak yenilenmesi
Mermer tozu ve kaymak kireç karışımı ile yerine takılan mermer cam çıtaları
Batı cephesi muhdes beton pencerelerinin mermer doğrama olarak yenilenmesi
-Ana kubbe karkası ahşap konservasyon uygulamaları
Öncelikle kubbede ince mekanik temizlik yapılarak, çatlak ve galeri boşluklarda bulunan toz ve böcek kalıntılarının vakumlu el aletleri yardımı ile ahşaptan uzaklaştırılması sağlandı. Daha sonra özgün ahşap elemanların yüzeyinde bulunan galeri boşlukları ve çatlaklardan içeriye insektisit enjekte edildi.Kubbe özgün ahşap elemenlarında arız olan böceklerden el pülverizatörü ile basınçla doku içerisine girmesi sağlanarak yüzeysel dezenfeksiyon yapıldı. Özgün ahşap elemanların yüzeyinde bulunan çatlak ve galeri boşlukları hazırlanan tutkal ve talaş tozu karışımlı malzeme ile doldurularak kapatıldı. Son olarak tüm ahşap elemanların konsolidasyonu için hazırlanan karışım yüzeye uygulandı.
Özgün ahşap elemanlarda 3 aşamalı konsolidasyon uygulaması
-Ahşap kubbe karkas restorasyonu
Mevcut meşe kaburgaların kagir duvara oturduğu alanlarda bulunan yastıklar, kubbe etek noktalarından su alması sebebi ile oluşan yaş çürüklük zamanla kuru çürüklüğe dönüşmüş ahşaptaki zararlıların çoğalabilmesi ve yaşayabilmesi için daha elverişli ortam haline gelmiştir. Bu sebeple kaburgaların oturduğu yastıklarda, aynı kesitli yeni meşe yastıklarla değişimleri yapılmıştır. Mevcut yastıklar yerinde kalıbı alınarak uygun eğrisellikte ve boylarda hazırlanarak emprenye edilmiş kurutulmuş meşe elemanlar ile değişimleri yapılmıştır.
Kaburgaların yastık üzerine oturduğu kısımları en büyük zararı gördüğünden kesilerek yerine aynı özellikte ve detayda meşe kaburgalar konmuştur.Yeni kaburgaların ekleri işkence ile sıkılarak alıştırılması beklemiştir. Daha sonra yeni eklenen kaburganın yüzeyi traşlanarak mevcut kaburga ile bütünleşmesi sağlanmıştır.
Yan Takviyeler;
Kaburgalara yapılan yeni eklerin her iki yanına yan takiyeler yapılarak bu takviyeler, dışarıda korunan ahşap kaplama ve içeride korunan bağdadi kaplamalardaki kot farklılıkları sebebi ile biri önde biri arkada olacak şekilde hem yeni kaburga ekine hem de mevcut kaburgaya sabitlenmektedir.
Kot Alma Takviyeleri;
Yerinde korunan 64 adet kaburga ve özgün ahşap kaplamalardaki kot farklılıkları sebebi ile kubbedeki kot farklılıklarını düzeltmek amacı ile yapılmış olan eklerdir. Kaburgaların üzerinde daha önceki müdahaleler sebebi ile çok fazla çivi deliği bulunmakta idi. Bu delikler konservasyon uygulamalarında kapatılarak ahşabın mukavemeti güçlendirilmiş olduğundan, yeni yapılan kot alma takviyeleri kaburgaların yanlarına alıştırma yapılarak sabitlenmiştir.
Fırınlanmış ve emprenye edilmiş meşe kaplamalar özgün ahşap kaplama yönlerine uygun olarak yerleştirilmiş, tork vidaları ile ahşap konstrüksiyona sabitlenmiştir. Kaplamaların yüzeyinde özgünde olduğu üzere kurşun altı çamur sıvayı tutması için geleneksel yöntemle keser çentikleri açılmıştır.
-Kubbe etek kısmında yapılan güçlendirme imalatı
Çürüyen ve bozulan ahşap dış çember yastıkları itinalı olarak alınmıştır. Kinişli yabancı çıtalı en birleştirme tekniği ile eğrisel dış çember yastıkları birleştirilmiştir.
Etek dış yastık ön kısmına paslanmaz elemanlar ile çemberleme yapılarak kubbenin rijitliği sağlanmıştır. Yapılan paslanmaz elemanın ön ve üst kısmı galvaniz saç ile dönülmüştür.
-Harim ana kubbe çamur sıva ve kurşun imalatı
-Ana kubbe iç yüzeyindeki sıvanın alımı sonrası hasarlı ve özgün olmayan ahşap bağdadi çıtaların belgelenerek sökülmesi ve Özgün dokuya uygun olarak meşe çıtalarla yenilenmesi ve geleneksel horasan bağlayıcılı bağdadi sıva yapılması
– Ana kubbenin restorasyonu sonrası, 2.etapta tüm üst örtüde kurşun ve çamur sıvanın alınması
Kariye Camii üst örtü (çatı) genel görünüm
Güney galeri ana kubbesinin kurşunlarının alınması
Mihrabın sağ ve solunda yer alan odaların (diakonikon/protesis) kubbe ve kubbe tonozlarında donatılı beton şap açığa çıkarılmıştır. 16.01.2018 tarihli Bilim Kurulunun almış olduğu karar üzerine kubbe üzerindeki donatılı betonlar alınmamıştır.
Güney galeri yarım kubbesi alımı sonrası
Üst örtü kurşun sökümü öncesi-sonrası, genel görünüm
Üst örtü kurşun altı çamur sıvanın alınması
-Alınacak toprak dolgu alanı ve kubbe örtüleri laserscaner ile taranarak belgelenmiştir.
İç ve dış son cemaat mahallerinin kubbe örtüleri; laserscaner ile alınan tarama verisi.
Üst örtü sistemindeki dolguların alınması
Parekklesion üst örtü güney yönünde toprak dolgu katman araştırması Kubbe kasnakları ve askı kemer cephelerinde yapılan çimento bağlayıcılı sıva ve derzlerin alınması sonrasında, üst örtüde dolgu katman tespiti için araştırma sondajı yapılmıştır. Sondaj sonrası 30 ila 90 cm arasında değişen yükseklikte farklı katmanlar tespit edilmiştir. Sondaj yapılan noktada toprak dolgu içerisinde tuğla, mermer parçaları, moloz taşlar, keramik parçaları bulunmuştur. Ayasofya Bilim Kurulu tarafından yerinde yapılan incelemeler sonucunda moloz taş, mermer parçaları ve keramik parçalarından oluşan toprak dolgu tabakasının üst örtü sisteminde ciddi bir ağırlık yaptığı belirtilmiştir. 17.07.2017 tarihinde Bilim Kurulu ile alınan karar doğrultusunda çatı örtüsünde yapılan sondaj sayısı arttırılmıştır. Bu araştırma sondajları yerinde Prof. Dr. Asnu Bilban Yalçın tarafından incelenmiştir.
SONDAJ YAPILAN ALAN
Üst örtüde (çatı örtüsünde) bulunan ve yapıya statik olarak ağırlık veren ortalama 50 cm. kalınlığındaki dolgunun katmanlar halinde alınmasına 16.01.2018 tarihinde Ayasofya Danışma Heyeti tarafından karar verilmiştir. Alınan karar doğrultusunda tüm çatı öncelikle belli aralıklarla karolajlanıp numaralandırılmıştır. Öncelikle ortalama 10 cm. yüksekliğindeki toprak dolgu alınmıştır. Altan çıkan yüzey danışman heyetince değerlendirildikten sonra alt katmanların alımına devam edilmiştir. Her katman çatı üzerinden tamamen alındıktan ve danışman heyetince yerinde görüldükten sonra bir alt katmana geçilmiştir. Dolgu tabakası Kariye Camii Müzesi yetkilileri denetiminde alınmış, dolgular elenip, çuvallanıp, çuvallar da karolaj numaralarına göre etiketlenmiştir.
çatı örtüsünde dolgu alanı plan karolaj
Dolgu alımına güney galeri (parekklesion) üzerinden başlanmış ve horasan katmanına ulaşana kadar katmanlar halinde çamur ve gevşek katmanları alınmıştır. Toprak dolgu içerisinde keramik, mermer parçaları ve tesseraların mevcut olması nedeni ile numaralanmış her bir dolgu katmanı ayrı ayrı elenmiştir. (İdari Toplantı 11 – 07.03.2018 )
•sondaj kesiti araştırması sonrası katmanların kalınlık ve malzeme tespiti yapılmış, yapılan tespitler doğrultusunda en üstten başlanarak en alttaki katmana zarar vermeyecek şekilde tüm katmanlar ufak el aletleriyle, teknik ekip gözetimi ve Kariye Camii/ müze denetiminde yatayda yüzeyden sıyrılarak alınmıştır.
Dolguların numaralandırılarak katman katman çuvallanması
Çatı üst dolgunun elenmesi
-Çatı örtüsü dolgu alımı sonrası açığa çıkan anforaların dikkatli bir şekilde aşağıda belirlenen yere indirilmesi, koruma altına alınması. Kırık halde çıkarılan bir adet numune anforanın onarılması,
Güney galeri ana kubbe kasnak kaidesinin güney yönünde açığa çıkarılan betonarme şaplı bölümün yapılan araştırma sondajı sonrasında altının boş olduğu ve ahşap ayaklarla desteklendiği görülmüştür. Ortalama 2.60 m.x 2.30 m. ölçülerindeki bu ara hacimle ilgili yapılan araştırmalar kapsamında bu kısmın Amerikan Bizans Enstitüsü tarafından yapılan araştırma kazısı sonrasında üst örtüdeki dolgu kotunu eski haline getirmek için yapıldığı düşünülmektedir.
Amerikan Bizans Enstitüsünün yaptığı araştırma kazısı-1960 lar ve betonarme ara hacim (betonarme kapama)
Güney galeri (parekklesion) ana kubbesinin güney yönündeki betonarme ara hacim
Güney galeri üst örtüde donatılı betonun spiral makinesi ile küçük karolajlar halinde kesilerek küçük murç ve çekiç yardımı ile alınmasına, (15 Nolu toplantı 04.05.2018) -8 nolu 29.11.2017 tarihli toplantıda belirlenen müdahale yöntemi
Dilim aralarındaki dolgu katmanının alınması
İç son cemaat mahali (iç narteks) kubbelerinin çamur sıvası alındıktan sonra kubbelerin dilimli kubbe olduğu ve bu dilim Aralarının geçmiş dönemlerde doldurularak düz satıhlı bir hale getirildiği tespit edilmiştir.
17.07.2017 tarihli Ayasofya Bilim Kurulu toplantısında dilimli kubbe karkas sisteminin tespiti için istenilen araştırma raspası yapılmış, tuğla karkasın belli bir düzen içerisinde olmadığı görülmüştür.
-Üst örtü dolgu alımı sonrası açığa çıkan çatlaklar
İç son cemaat mahali kuzey kubbede yapısal çatlak/ dış kubbe çeperi ve iç yüzeyden yansıması
ÇATLAĞIN DIŞTAN;
GENİŞLİĞİ: 7-10 CM ARASI
DERİNLİĞİ: 20-30 CM ARASI
Dış son cemaat mahalinin(dış narteks) güneybatı köşesindeki kubbe tonozda yer alan çatlağın etrafı açıldıktan sonra
-Güney galerinin (parekklesion) merkezi kubbesindeki yapısal çatlaklar
ETRAFI AÇILMADAN ÖNCE ÇATLAKLARIN GENİŞLİĞİ: 1-3 CM ARASI
Güney galeri (parekklesion) ana kubbe kasnak kaidesindeki çatlaklar
Son cemaat mahali (Dış narteks) tonozlarındaki çatlaklar
İç narteks dilimli kubbelerin konservasyonu ve restorasyonu
İç narteks dilimli kubbelerin konservasyonu ve restorasyonu
ÜST ÖRTÜDE STATİK- GÜÇLENDİRME UYGULAMALARI
STATİK PROJE: KUBBE PASLANMAZ ÇEMBERLEME
STATİK PROJE: ÇATI 4-D HİBRİTEX
STATİK PROJE: ÇATI PASLANMAZ HATIL
STATİK PROJE: KUBBE PASLANMAZ ÇEMBERLEME
tüm çatıda 4D hibritex uygulaması
4-D HİBRİTEX sonrası güçlendirme ve horasan sıva uygulaması
Kubbelerde ve eteklerinde çemberleme yapılması
– Üst örtüde kalkan duvarlarına ve askı kemerlere paslanmaz çelik hatıl yapılması
KURŞUN ALTI HAFİF DOLGU
KURŞUN ALTI HOROSAN ŞAP
KURŞUN ALTI ÇAMUR HARÇ
KURŞUN ALTI HAFİF DOLGU
KURŞUN ALTI ÇAMUR HARÇ
KUBBE KURŞUN KAPLAMA
KUBBE KURŞUN KAPLAMA
KUBBE KURŞUN KAPLAMA
Kurşun altı çamur sıva yapımı sonrası kurşun kaplama yapılması
Restorasyon sonrası kubbe ve tonozlar 2023
İç mekan restorasyon uygulamaları
1- Zemin koruma-kapama uygulaması ve iç ahşap iskele – platform kurulması
Harimin özgün doğal taş kaplama zemini restorasyon çalışmaları süresince korumak için 24.04.2014 Ayasofya Bilim Kurulu kararı doğrultusunda Konservasyon uzmanlarınca verilen rapora göre koruma-kapama uygulaması yapılmıştır. Koruma katmanı özgün döşeme üzerine nem geçirmez örtü (tyvek) üzeri 0 numara silis kum yayılıp üzerine 10mm su kontrası kapatılarak zemin koruma-kapama çalışması yapılmıştır.
Harim (naos),güney galeri (parekklesion), nartekslar (son cemaat mahalleri) dinlenme odası/kütüphane (aneks), sağ ve sol odalarda iç ahşap iskele-platform kurulması
İç mekanlarda zemin koruma-kapama ve ahşap iskele imalatı
İç mekan kagir yüzeylerde yapılan çalışmalar
-İç cephe yüzeylerinde kağıt hamuru ile temizlik
İç cephelerde hasarlı ve çimento katkılı derzlerin itina ile raspa edilerek alınması ve özgün harç terkibine göre yapılması
Kütüphane/ çimento sıva raspası
Derz alımı –mekanik temizlik
Derz dolgu- derz yapımı
Uygulama öncesi askı kemer derzleri
Uygulama sonrası
Görevli Odası (Protesis)/ Uygulama öncesi ve uygulama sonrası y.kubbe
-Özgün derzlerin sağlamlaştırılması (kılçal çatlak onarımı ve mikroenjeksiyon)
Özgün derz kılcal çatlak onarım
Özgün derzlere mikroenjeksiyon uygulaması
-İç mekanda tuğla-taş çürütme/ tümleme
– İç mekanda mevcut yapısal çatlaklarda dikiş uygulaması /onarımı
-Güney galeri (parekklesion) alt kotunda bulunan sarnıçlarda dikiş uygulaması
– Üst kat kütüphanede raspa sonrası açığa çıkan yapısal çatlaklar (kuzeybatı-doğu)
Kuzeybatı -ana eksen üzerindeki çatlak- etrafı açılmadan önce
K.Batı etrafı açıldıktan sonra çatlağın; genişliği: 10-25 cm arası
derinliği: 130 cm
-Kuzeybatı ana eksen çatlağı üzerinde yer alan yapısal çatlağın dış ve iç cepheye yansıması
-Doğu yönündeki yapısal çatlağın öncesi ve sonrası / dış ve iç cepheye yansıması ve onarım sonrası
ÇATLAĞIN;
GENİŞLİĞİ: 10-25 CM ARASI
DERİNLİĞİ: 20-70 CM ARASI
-Dinlenme odası güney duvarı ve tonozunda yer alan yapısal çatlak
Dinlenme odası güney duvarındaki yapısal çatlak beşik tonozda da devam ediyor,2014
etrafı açılan çatlak/ akselerometre ve deplasman sensörü yerleştirilerek hali hazırda yapı hareketleri izlenmektedir.
Harimin kuzey duvarındaki çatlağın georadar ile tespiti sonrası bu kısımdaki mermer bir panonun facing yöntemi ile itinalı bir şekilde .Belirlenen bu çatlak ile ilişkili olduğu düşünülen diğer çatlakların da durum tespitleri yapıldı. Buna göre çatlağın mermer pano üst kotunda taş-tuğla örgü yüzeyde, askı kemeri ve pandadif ile birleştiği noktada da devam ettiği görüldü.
Harim kuzey cephesi duvarda yapılan derz ve mermer pano sökümünün rölövesi
Restorasyon sonrası kuzey cephe
Mermer sökümü yapılan duvardaki 3d jeoradar verileri
Dinlenme odası güney duvarındaki çatlak ile harim kuzey duvarındaki çatlak aynı taşıyıcı duvar ekseninde yer almaktadır.
(4.09.2014 İdare kararı ile)
Mermer panonun sökülmesi sonrası; Çatlak, 8 cm genişliğinde 45 cm derinliğinde yüzeyde okunabilen en geniş boşluk
Mermer pano altında; beden duvarında yer alan çatlağa dolgu yapılması
Numaralanmış mermer pano parçalarının konservasyonu
Mermer parçalarının duvar yüzeyine yerleştirilmesi ve sonrası
Harim kuzey-batı cephesi askı kemer alınlığında ve üst kotunda kagir (taş-tuğla) yüzeyde devam eden yapısal çatlak; taş-tuğla örgü derzlerinde yapılan araştırma raspası sonrası açığa çıkartıldı. Ve sonrasında mermer kotundan itibaren dikiş uygulaması yapıldı.
Yüksek kasnaklı Ana kubbenin taşıyıcı ayaklarındaki yapısal çatlaklar / öncesi- sonrası
Askı kemerlerindeki yapısal çatlaklar ve onarım sonrası
-Ana mihrap, yarım kubbesindeki yapısal çatlaklara dikiş uygulaması
