Zeytinburnu Merkez Efendi Hamamı Restorasyonu

YAPININ KONUMU

Zeytinburnu İlçesi, Merkez Efendi Mahallesi;  2932 Ada 17 Parselde yer alan Merkez Efendi Hamamı, İstanbul kara surlarının bugün “Mevlanakapı” , “Mevlevihane Kapısı” veya eski ismiyle “Yeni Kapı” adı verilen kapısı karşısında yer alan Merkezefendi Külliyesi’nin bir parçası olarak inşa edilmiştir. Hamam, Merkez Efendi Caddesi ile Mevlevihane Caddesi’nin kesiştiği köşede yer almaktadır.

Hava Fotoğrafında Yapının Konumu
Hava Fotoğrafında Yapının Konumu

YAPININ TARİHÇESİ

Külliye, Mimar Sinan tarafından yapılmıştır. Mimar Sinan’ın eserlerinin listelendiği Adsız Risale, Tuhfetül Mimarin’de ve son olarak Tezkiret-ül Ebniye’de “Yenikapu Haricinde Merkez Efendi Hamamı* şeklinde adı geçen Hamam, Merkez Efendi Vakfındandır. Kanuni’nin kız kardeşi Şah Sultan tarafından 1552-1572 tarihleri arasında külliye ile birlikte yaptırıldığı düşünülmektedir. Merkez Efendi Hamamı için, 959/1551 tarihli vakfiyede “… Yeni kapu dimekle ma’ruf kapının haricinde vakii olup… çifte hamam dimekle ma’ruf hamamı… şeklinde geçtiğini Dr. Aydın yüksel “Kanuni Devri Osmanlı Mimarisi” adlı eserinde belirtmektedir.

PROJE ÇALIŞMALARI

Rölöve

Yapının uygulamasının yapılması için öncelikle mevcut durumun tespiti gerekmektedir. Merkez Efendi Hamamı içinde restorasyon ilkeleri dikkate alınarak rölöve, mevcut durum tespiti, restitüsyon ve restorasyon projeleri hazırlanmıştır.

Yapının mevcut durumu incelendiğinde;

Plan Özelliği

Eyvanlı (Haçvari) Hamam Planı Şeması
Eyvanlı (Haçvari) Hamam Planı Şeması

Merkezefendi Hamamı planlama tanımlaması Erkekler ve Kadınlar kısımları için ayrı olarak yapılacaktır. Hamam üç taraftan binalarla çevrilmiştir. Kadınlar kısmı, Merkezefendi Caddesi’nden girilen soyunmalık kısmı ve ona bağlı sıcaklık kısmından oluşmuştur. Sıcaklık kısmından traşlık ve helaya geçiş bulunmaktadır. Erkekler kısmının girişi de Merkez Efendi Caddesi’ndendir. Ahşap soyunmalık kısmından ılıklık bölümüne geçilir ve ardından haçvari planla inşa edilmiş, ortalarda eyvanları ve köşelerde halvet hücrelerinin yer aldığı bir düzende inşa edilen sıcaklığa ulaşılır. Erkekler sıcaklık kısmının duvarına bitişik olarak soğuk su deposu ve sıcak su deposu yerleştirilmiştir. Sıcak su deposuna bakan tarafta külhan ve odun deposu yer almaktadır. Hamamın sıcak su deposu üstüne bir gecekondu bulunmaktadır.

 

Erkekler Soyunmalık Bölümü

Soyunmalık kısmının girişi Merkez Efendi Caddesi üzerindendir. Hamama bir giriş avlusundan ulaşılmaktadır. Hamam girişinin sol tarafında niteliksiz yeni yapılar yer almaktadır.

Z26 (Çay Ocağı)

Avluya girince sağda sonradan inşa edilen Z26 çay ocağı bulunmaktadır. Girişte solda yer alan köfteci tarafından kullanılmaktadır. Çatısı ondüline ile kaplı olan mekânın zemini seramiktir.

Z15 (Depo)

Giriş kapısının sağında yer alan deponun girişi hamamın içinden soyunmalık bölümündendir. Giriş avlusuna bakan bir penceresi bulunmaktadır.

Z01 (Soğukluk, Soyunmalık)

Yoldan ulaşılan soyunmalık kısmı ahşap karkas taşıyıcılı, bağdadi sıvalı geleneksel yapım tekniğiyle inşa edilmiştir. Soyunmalık girişinde demirden bir kapı ve onun üstünde basit tenekecilik işi bir sundurma saçak yer almaktadır. Giriş avlusundan basamaklarla soyunmalık zeminine ulaşılmaktadır.  Soyunmalık zemini ile giriş avlusu arasında 48 cm kot farkı bulunmaktadır. Soyunmalık kısmının zemin kaplamaları karo mozaikle değiştirilmiştir. Geleneksel hamamlarda soyunma kısmı ortasında yer alan mermer süs havuzu yerini teneke bir sobaya bırakmıştır. Soyunma bölümünün ortasında yer alan aydınlık feneri ondülin levha ile kaplanmıştır. Solda kasa görevini gören bir tezgâh ile üst kata çıkan merdiven bulunmaktadır. Merdiven önünde dinlenmek için oturma kısmı yer almaktadır. Soyunma kabinlerinin bulunduğu kısımda yer alan sekinin malzemesi de karo mozaikle değişmiş, ahşap soyunma kabinleri yapılmıştır. İçeriden lambriler ile 120 cm yüksekliğe kadar kaplanmıştır. Z2’den Z13’e kadar yer alan soyunma kabinleri içerisinde dinlenme yatağı ve askılarıyla bir örnek olarak yapılmıştır. Giriş kapısının hemen önünde ahşaptan temiz havlu tezgâhı bulunmaktadır. Ilıklık kısmına geçişin yan tarafında mermerden bir çamaşır tezgâhı vardır. Hamamda kullanılan havlu ve peştamalların yıkanması için bu bölüm kullanılmaktadır.

Erkekler Kısmı Avlu Bölümünden Soğuklukların Görünüşü
Erkekler Kısmı Avlu Bölümünden Soğuklukların Görünüşü
Erkekler Kısmı Soğukluk Bölümü Cephe Görünüşü
Erkekler Kısmı Soğukluk Bölümü Cephe Görünüşü
Erkekler Bölümü Soğukluk İç Bölümü
Erkekler Bölümü Soğukluk İç Bölümü
Erkekler Soğukluk Kısmı Locaları
Erkekler Soğukluk Kısmı Locaları

Z14 (Mutfak)

Girişte sağ tarafta yer alan mutfak bölümünün zemini karo mozaiktendir. Yemek pişirme bölümü ve bulaşık için eviyesi bulunmaktadır. 77 cm genişliğinde 47 cm derinliğinde ocak nişi olması muhtemel bir niş bulunmaktadır. Z14’ten Z15 Depo’ya geçen bir kapı bulunmaktadır.

G01 (Galeri Katı)

Hamamın Galeri katında da soyunma kabinleri yer almaktadır. Dört büyük ayak ve duvarların taşıdığı galeri katı ahşap korkuluklarla üç yönden soyunmalık kısmını sarmaktadır. Ilıklık kısmı duvarında yer alan bölme (G02) depo olarak kullanılmaktadır. Duvarları bağdadi sıva ile kaplanmış galeri katında zemin ahşap taşıyıcı üzerine rabıta tahta kaplanarak düzenlenmiştir.

Erkekler Bölümü Soğukluk Galeri Katı
Erkekler Bölümü Soğukluk Galeri Katı

Ilıklık Kısmı

Soyunmalık kısmından Ilıklık kısmına geçişte içerinin buharlı havasının geçişini önlemek için yapılmış davlumbaz şeklinde bir baca yer almaktadır. İki bölümden oluşan ılıklık üzeri iki adet tekne tonozla örtülmüştür. Ilıklık içinden ulaşılan hela kısmının çatısı ise beşik tonoz ile örtülmüştür.

Z17 (Ilıklık Holü)

Sıcaklık kısmı ile soğukluk arasındaki geçişte yer alan hol kısmından diğer ılıklık bölümleri olan traşlık kısımlarına geçiş olmaktadır. Ilıklık zemini Marmara mermeri ile kaplanmıştır. Duvarda eşya koymak için yapılmış bir niş yer almaktadır.

Z16 (Traşlık-Keselik)

Sıcaklık yönünde solda yer alan hacimde iki adet kurna vardır. Kurnalar 60 cm genişliğinde yerden 18 cm yüksekliğinde gerektiğinde oturmak üzere kullanılan setler ile iki taraftan düzenlenmiştir. Mekân üzerinde yer alan fil gözleri yardımıyla aydınlanmaktadır.

Z18 (Traşlık)

 Ilıklığın diğer bölümünde yer alan bu hacimde ise yüksek olmayan duvarlarla çevrilmiş esas traşlık bölümü vardır. Yine oturma seti ve kurnası bulunmaktadır. Zemin Marmara mermeri ile kaplanmıştır.

Erkekler Ilıklık(Traşlık) Z16 mekânı kurnaları
Erkekler Ilıklık(Traşlık) Z16 mekânı kurnaları

Z19-Z20 (Hela)

Ilıklık içerisinde ulaşılan iki adet hela mevcuttur. Mermer alaturka hela taşları ile özgün bir görünümü vardır. Ilıklık kısmı duvarlarında yoğuşmadan dolayı boya ve sıva kabarmaları görülmektedir. Ilıklık üstünde yer alan fil gözü ışıklıklara ait özgün ışıklıklar kırıldığı için pencere camı türü malzemeler etrafları harçla doldurularak fil gözlerinden ışık gelmesi sağlanmaktadır.

Erkekler Hela Z19, Z20 Hela üstü Tonozu
Erkekler Hela Z19, Z20 Hela üstü Tonozu
Erkekler Ilıklıktan Helaya bakış
Erkekler Ilıklıktan Helaya bakış

Sıcaklık Kısmı

Soyunmalık bölümünden devam ederek gelen aks üzerinde yer alan kapıdan geçilerek önce ılıklık ardından da Sıcaklık kısmına geçilmektedir. Sıcaklık kısmında ortada eyvanlar, köşelerde halvet hücreleri bulunmaktadır. Sıcaklığa eyvanlardan birinin ortasından girilmektedir. Ortada kare şeklinde, köşeleri pahlanmış mermer göbek taşı yer almaktadır. Hamamın zemini ve göbek taşı Marmara mermeri ile kaplanmıştır. Eyvan bölümlerinde sıcaklık zemininden yükseltilmiş oturma, yıkanma sekilerinin ortasında kurna yer almaktadır. Eyvan duvarları 135 cm yüksekliğe kadar özgün olmayan karo mozaiklerle kaplanmıştır. Eyvanlarda yer alan kurnalar hamamın yapıldığı döneme ait değildir. Daha sonra yapılmış bir tamirde klasik üsluptaki kurnaların değiştirildiği görülmektedir.

Erkekler Sıcaklık Ana Hacim, Soğuk Su Deposu Yönüne Bakış
Erkekler Sıcaklık Ana Hacim, Soğuk Su Deposu Yönüne Bakış

 

Erkekler Sıcaklık ana hacim, Kubbe ve taşıyıcı kemerler
Erkekler Sıcaklık ana hacim, Kubbe ve taşıyıcı kemerler

Z22 – Z24- Z25 (Halvet Hücreleri)

Sıcaklık hacminin tamamı gibi Marmara mermeri ile kaplanmıştır. Orta hacimden köşegenlerden girilen halvet hücrelerinin bir duvarı boyunca yer alan sekide yıkanma kurnaları bulunmaktadır. Z25 halvet hücresinin Merkez Efendinin yıkandığı yer olarak bilinmektedir. Giriş kapısının üzerinde bunu belirten mermer bir kitabe bulunmaktadır.

Z23 (Sıcak Halvet Hücresi)

Sıcaklık kısmının diğer köşesinde yer alan ver diğer köşe hücrelerinden daha büyük olan Sıcak halvet hücresi üç yönde yer alan üç adet kurnası ile düzenlenmiştir. Sıcak halvet hücresinin sıcak su deposu yönünde yer alan küçük pencereden bu hacme sıcak hava ve buharın gelmesi sağlanmıştır.

Erkekler Sıcaklık, Z23Halvet hücresi içi
Erkekler Sıcaklık, Z23Halvet hücresi içi

Kadınlar Soyunmalık Bölümü

Z27 (Giriş Holü)

Merkez Efendi Caddesi’nden girilen 116 x 272 boyutlarındaki dar giriş holünün zemini karo mozaik döşelidir, duvarları çimento sıvalı ve çatısı ondüline ile örtülmüştür. Giriş holünden soyunmalık kısmına geçişte 32,5 cm’lik aşağıya inen bir basamak yer almaktadır.

Kadınlar Soyunmalık Z28 Giriş Kapısı Yönüne Bakış
Kadınlar Soyunmalık Z28 Giriş Kapısı Yönüne Bakış

Z28 (Soğukluk – Kadınlar Soyunmalığı)

Zemin katı yığma moloz taş duvarlı üst galeri katı ahşap taşıyıcılı bağdadi sistemle inşa edilmiş olan kadınlar soyunmalığı girişte sağ tarafta soyunma kabinleri karşısında oturma dinlenme kısmı yer alır. Solda ise üst kata çıkan ahşap merdiven yeri bulunmaktadır. Merdivenin üste kadar gelen kısmı çürüyerek çökmüştür. Bir süredir kullanılmadığı için oldukça harap vaziyettedir. Soyunmalık zemini karo mozaikle kaplanmıştır. Üst galeri boşluğu ahşap taşıyıcılı kontraplakla kapatılmıştır. Bu şekilde zemin katla bağlantısı kesilmiştir. Galeri katında (G08) soyunma hücresi şeklinde düzenlenmiş bir hacim yoktur. Hacmin tamamının açık dinlenme mekânı olarak bırakıldığı düşünülebilir. Kadınlar soyunmalık galeri katında hamam kubbeleri ve sokak yönünde pencereler yer almaktadır. Erkekler soyunmalık kısmına bakan yönde merdiven çevresinde ahşap taşıyıcıda problemleri dolayısıyla çökme tehlikesi içindedir. Kadınlar soyunmalık galeri katının kadınlar sıcaklık kubbesine bakan yönünde çürüyen doğramalarda biriket dolgu yapılmıştır. Galeri katında yer alan pencerelerde çürüme ve camlarda kırılmalar bulunmaktadır. Ahşap çitalı tavanı bulunan soyunmalık galeri katı tavanında bozulmalar oluşmuştur. Özellikle erkekler soyunmalığı yönünde çürüyen ahşaplar dolayısıyla tavanda sehim yapmıştır. Soyunmalık kısmı çatısı Marsilya kiremiti ile kaplanmış fakat zamanla kiremitlerin kırılması ve taşıyıcıda oluşan problemler dolayısıyla çatıdan su almaktadır ve yapının yok olma bozulma sürecini hızlandırmaktadır.

Kadınlar Kısmı Soğukluk Bölümü
Kadınlar Kısmı Soğukluk Bölümü
Kadınlar Kısmı Soğukluk Bölümü
Kadınlar Kısmı Soğukluk Bölümü
Kadınlar Bölümü Soğukluk Kısmı Pencere Detayı
Kadınlar Bölümü Soğukluk Kısmı Pencere Detayı
Kadınlar Bölümü Soğukluk Kısmı Galeri Katı
Kadınlar Bölümü Soğukluk Kısmı Galeri Katı

Z29-Z30-Z31-Z32 (Soyunma Kabinleri)

Soyunmalık mekânından 11 cm yükseltilerek oluşturulmuş setin üzerinde dört adet soyunma kabini yer almaktadır. Zemini soyunmalığın tamamı gibi karo mozaikle kaplanmıştır. Ahşap cam bölmeli kabinlerin içinde dinlenme yatakları yer almaktadır. Tavanı ahşap kaplamalıdır.

Kadınlar Bölümü Soğukluk Kısmı Loca Bölümleri
Kadınlar Bölümü Soğukluk Kısmı Loca Bölümleri

Z34 (Kadınlar Sıcaklık)

Erkekler soyunmalık kısmından doğrudan muhdes bir alüminyum kapıyla ulaşılan kadınlar sıcaklık kısmı üzeri kubbe ile örtülmüş tek hacimden oluşur. Alışıla gelen soyunmalık ve sıcaklık arası ılıklık mekânı kadınlar kısmında yer almaz. Sıcaklık kubbesi tam olarak kubbe formunda değildir, duvarlardan kubbeye geçişlerde düzgün olmayan mimari adlandırmalara uymayan bir geçiş yapılmıştır. Sıcaklık mekânı dört yönde oluşturulmuş sekilerde yer alan on beş adet kurna ile düzenlenmiştir. Kurna aralarında mermer bölme duvarlar yapılmıştır. Seki üstleri yaklaşık 125 cm yüksekliğinde duvar yönünde mermer ile kaplanmıştır. Ortada dikdörtgen şeklinde göbek taşı yer alır. Kadınlar sıcaklık kısmında soğuk su deposu yönünde zeminde yükseltilmiş döşemede çökmeler oluşmuştur.

Kadınlar Bölümü Sıcaklık Kısmı
Kadınlar Bölümü Sıcaklık Kısmı
Kadınlar Bölümü Sıcaklık Kısmı Muslukları
Kadınlar Bölümü Sıcaklık Kısmı Muslukları
Kadınlar Sıcaklık Z34, Hela Geçişi
Kadınlar Sıcaklık Z34, Hela Geçişi

Z33 (Traşlık – Hela)

Sıcaklık giriş kapısının sol yanından tuvalet ve traşlık bölümüne geçilir. Bir köşesinde traşlık bölümü ile bir tuvalet hücresinden oluşan mekânın tavanı oldukça düşüktür.

Çatı yapısına bakıldığı zaman kubbe sularını toplamak ve kanalizasyona aktarmak için özellikle bu hacimde tavan yüksekliğinin düşük yapıldığı düşünülebilir.

 

Kadınlar Kısmı Traşlık Bölümü
Kadınlar Kısmı Traşlık Bölümü

B01 (Külhan)

Hamamın arka kısmından ulaşılan külhan bölümü zeminden yaklaşık olarak 211 cm aşağıdadır. Bu yüzden basamaklarla aşağıya inilmektedir. Döşeme inişli çıkışlı ve sıkıştırılmış topraktan yapılmıştır. Ocak önünde kademelenme vardır. Külhan mekânı aşağı inen merdiven yönünde kemerli bir yapıyla devam etmektedir. Orada bulunan ikinci bir ocak gözü günümüzde kullanılmamaktadır. Kemerli kısmın yapının özgün haline ait bir parça olduğu düşünülebilir. Sıcak su deposu önünde yer alan ocak kısmına ait kemer yok olmuş yerine betonarme bir kemer yapılmıştır. Külhan ve odun deposu olarak kullanılan hacmin üzeri betonarme döşeme ile kapatılmıştır. Üst kotta bu döşeme üzerinde sıcak su deposu üzerinden başlayıp devam eden gecekondu yer almaktadır. Özgün yapıya ait moloz taş duvarların izleri takip edilebilmektedir. Betonarme döşemeye kadar yükselen duvarların üzeri yer yer biriketle örülmüştür. Külhan ve odun deposunun çevresi gecekondular ile çevrelenmiştir.

Külhan Bölümünden Görünüş
Külhan Bölümünden Görünüş

Üst Örtü

Hamam Soyunmalık kısımları kırma çatılı ve marsilya kiremiti ile örtülüdür. Ilıklık, sıcaklık ve hela üzerleri kesme taşla kaplanmıştır. Kubbe ve tonoz üzerleri son yapılan tamirlerde çimento harç ve zift türü sürme yalıtımlarla kaplanmış, fil gözleri

Açıklıklarına ait özgün camlar kaldırılıp yerine parça cam konularak etrafı harçla doldurulmuştur.

Strüktür Özellikleri

Merkez Efendi Hamamı geleneksel yapım teknikleriyle inşa edilmiş ve değişik dönemlerdeki ilavelerle günümüze kadar gelmiştir. Hamam yapıları incelendiği zaman hamamları sıcaklık, ılıklık ve hela gibi doğrudan suya maruz bölümlerinin yığma moloz taş ile mekânın yapısına göre kubbe tonoz gibi örtü ögeleriyle örtüldüğü bilinmektedir. Soyunmalık bölümlerinin ise mekânın büyüklüğüne, yapının yeri ve önemine bağlı olarak ahşap karkas sistemle veya yığma duvarlı kubbeli olarak yapıldığı görülmektedir. Merkez Efendi hamamı ılıklık, hela ve sıcaklık bölümleri geleneksel yapıyla örtüşen bir şekilde yığma moloz taş duvarla ve kubbe – tonoz örtülerle inşa edilmiştir. Soyunmalık bölümü ise hem erkekler hem de kadınlar kısmında ahşap karkas sistemli içeride bağdadi çitalı duvarı, dışarıda ahşap kaplama ile inşa edilmiştir. Soyunmalık bölümlerinin ahşap sistemde olması dolayısıyla özgün şeklini birçok hamamda olduğu gibi koruyamadığı görülmektedir. Mevcut ahşap soyunmalık bölümlerinin yapım tarihi hakkında bir bilgimiz yoktur fakat 19. yüzyıl sonu, 20. yüzyıl başı olması muhtemeldir. Erkekler soyunmalık kısmı strüktür olarak ciddi problemleri olmamasına rağmen malzemenin yorulmasına ve aşınmaya bağlı olarak yer yer sehim yapmaya başlamıştır.

Ilıklık, hela ve Sıcaklık bölümlerinde ufak çatlaklar gözlenmektedir. Bunların en belirgin olanı Erkekler sıcaklık kubbesinin sıcak su deposu yönündeki çatlaktır. Kubbenin üstünden başlayıp eyvana doğru devam etmektedir. Kadınlar sıcaklık bölümü kubbesi özgün değildir. Hamam sahibinin verdiği bilgilere göre 1960’lı yıllarda yapılmıştır. Hamam su deposu ve külhan üzerine yayılan gecekondu yapısı ise yapıya ilave yük getirerek taşıyıcıya zarar vermektedir.

Kadınlar ve Erkekler Soyunmalık Kısmı Dışarıdan Görünüş
Kadınlar ve Erkekler Soyunmalık Kısmı Dışarıdan Görünüş
Erkekler Kısmı Genel Dış Görünüşü
Erkekler Kısmı Genel Dış Görünüşü
Kadınlar Kısmı Soyunmalık Görünüşü
Kadınlar Kısmı Soyunmalık Görünüşü
Kadınlar Sıcaklık ve Soyunmalık Görünüşü
Kadınlar Sıcaklık ve Soyunmalık Görünüşü
Erkekler Sıcaklık Kubbesi
Erkekler Sıcaklık Kubbesi
Erkekler Sıcaklık Kubbesi ve Ilıklık tonozu yönünden bakış
Erkekler Sıcaklık Kubbesi ve Ilıklık tonozu yönünden bakış
Külhan ve Kadınlar Soyunmalık Görünüşü
Külhan ve Kadınlar Soyunmalık Görünüşü
Kadınlar Kubbesi ve Soğuk Su deposu üzeri
Kadınlar Kubbesi ve Soğuk Su deposu üzeri

Restitüsyon Projesi

Merkez Efendi Hamamı restitüsyon proje çalışması için; restitüsyona dönük kararları etkileyecek eski harita, hava fotoğrafı türü biri belgeye ulaşılamamıştır. Eski belge olarak encümen arşivine ait 1940’lı yıllara ait iki adet fotoğraf bulunmuştur. Bu fotoğrafta hamamın etrafının boş hali ve yapının soyunmalık kısmı ve girişlerinin özgün durumları tespit edilmektedir. Hamam yapılarında geleneksel olarak birçok yapıda tekrar edilen ögelerin çokluğu bunlar dışında bozulan, değişikliğe uğrayan bölümler için restitüsyon çalışmalarında analojik tespitler için oldukça yardımcı olmuştur. Yapıda özellikle Ahşap kısımlarda bulunan dönem ekleri de korunmuştur.

1940 tarihli Encümen arşivi fotoğrafına göre hamamın arkadan görünüşü
1940 tarihli Encümen arşivi fotoğrafına göre hamamın arkadan görünüşü
1940 tarihli Encümen arşivi fotoğrafına göre hamamın yoldan görünüşü
1940 tarihli Encümen arşivi fotoğrafına göre hamamın yoldan görünüşü

Plan ölçeğinde bakıldığı zaman hamamın Erkekler kısmının özgün plan yapısını koruduğu görülmektedir. Fakat giriş kapısının sağına ve soluna yapılmış olan muhdes eklerin yapının özgün planına aykırı olduğu görülmektedir. Restitüsyon çalışmasında bu eklerin kaldırılması önerilmiştir.  Ayrıca Hamamın etrafını çevreleyen gecekonduların da yıkılması önerilmiştir. Külhan ve odun deposu yanına ve sıcak su deposu üzerine yapılmış olan gecekondularda yıkılacak yapılar arasındadır. Bunlardan ayrı olarak Hamamın külhan yönünde bahçe içerisinde yer alan dolap kuyusu da gecekondu içinde kalmış olup restitüsyon çalışmasında üzerindeki yapının kaldırılarak etrafının açılması düşünülmüştür. Külhan kısmında izleri görülen kemerli yapı ve kadınlar sıcaklık duvarına bakan yöndeki ocak izlerinin yapılacak kazı ile düzenlenmesi planlanmıştır. Kadınlar kısmına ait soyunmalık kısmının plan yapısının ise eski fotoğraflardan bakıldığı zaman değiştirildiği görülmektedir. Günümüzde hamamın kadınlar kısmı girişi olarak görülen kapı boşluğunun özgün halde Erkekler soyunmalık avlu duvarından açılan bahçe giriş kapısı olduğu görülmektedir. Kadınlar kısmının girişinin ise hamamın külhan tarafındaki bahçe yönünden olduğu görülmektedir. Günümüzde üzeri kubbe ile örtülü Kadınlar sıcaklık hacminin özgün halinin daha içte yer aldığı kubbeyi taşıyan yol tarafındaki duvarın bahçe duvarı olduğu anlaşılmaktadır. Kadınlar kısmı soyunmalık kısmının özgün halini devam ettirdiği görülmekle birlikte; sıcaklık kısmının ise genel hamam plan anlayışına aykırı durumu yapılan plan araştırmalarına bağlı olarak soğukluktan-ılıklığa ve sıcaklığa geçen plan yapısına göre yeniden düzenlenmesi düşünülmüştür. Fakat burada sıcaklık kısmında yapılacak zemin kazısı ile plan şemasının yapısının tekrar gözden geçirilmesi daha sağlıklı olacaktır.

Erkekler soyunmalık kısmı restitüsyonu için encümen arşivinden elde edilen fotoğraflara bakıldığı zaman yapının aydınlık fenerinin özgün hali görülmektedir. Aydınlık fenerinin ahşap kırma çatılı, üzeri kurşun kaplı ve ortasında metal tamamlayıcısı görülmektedir. Dış cephede kullanılan ahşap kaplamaların zemin kat seviyesindeki pencerelerin kapatılıp dışarıdan bina ile çevrildiği görülmektedir. Bina içinden yer yer kapatılan pencere izleri takip edilebilmektedir. Geleneksel hamam yapılarında soyunmalık ortalarında yer alan süs havuzu bu yapıda yerinden kaldırılmıştır. Yapılan rölöve tespit çalışmaları sırasında bahçenin bir köşesinde süs havuzunun parçalarına rastlanılmıştır.

Hamam Bahçesinde bulunan süs havuzu kalıntısı
Hamam Bahçesinde bulunan süs havuzu kalıntısı

Bulunan parça ve İstanbul’da bulunan bu tarzdaki barok özellikli süs havuzu örnekleri incelenerek, havuza ilişkin bir restitüsyon çizimi yapılmıştır.

Zeyrek Çinili Hamam Süs Havuzu
Zeyrek Çinili Hamam Süs Havuzu
Kum Kapıda kahvehanede bulunan süs havuzu
Kum Kapıda kahvehanede bulunan süs havuzu

Hamam soyunmalık kısmında bulunan soyunma sekileri de geleneksel hamam yapılarında bulunan örneklerden yola çıkılarak hazırlanmıştır. Soyunmalık kısmında kahve ocağı ve çamaşırlık bölümlerinin yerleri de belirlenmiştir. Hamam zemin kaplamaları ve duvarlarda belirli yüksekliklere kadar olan kaplamalar Marmara mermerinden olduğu düşünülerek çizimler yapılmıştır. Hamam göbek taşı, zemin ve duvarlarda yer alan kaplamaların alt kısımlarında yapılacak kazılarla mermer cinsi ve rengi ile ilgili kararlar güncellenebilir. Hamam içlerinde bulunan kapıların uygun cins ahşap (çıralı çam-meşe) kapılardan oluşturulduğu düşünülmektedir. Hamam kurnalarının değişik yüzyıllarda gördükleri tamiratlar dolayısıyla değiştirildiği anlaşılmaktadır. Dönem eki olarak adlandıracağımız bu malzemelerin oldukları yerde korunmaları düşünülmüştür. Kurna duvarlarında bulunan ayna taşlarının kırılıp yok olduğu anlaşılmaktadır. Hamam kubbesinde yapılan rölöve çalışmaları sırasında kırık bir ayna taşı parçasına rastlanılmıştır. Bu parçadan hareketle ayna taşının restitüsyonu yapılmıştır.

Hamam üst örtüsüyle birlikte kullanılan ayna taşı parçası
Hamam üst örtüsüyle birlikte kullanılan ayna taşı parçası

Zemin kotları ve sekilerin kotları kaplamalardaki müdahalelerin açılmasıyla net olarak görülecektir. Cephelerde moloz taş örgülü duvarların izleri görülmektedir. Yapılacak sıva raspasının ardından özgün doku gün ışığına çıkarılacaktır.

Hamam üst örtüsünün kubbe ve tonoz haricinde parça taş ile kaplandığı görülmektedir. Geleneksel hamam yapılarında maliyeti düşürmek maksatlı uygulamalardan olan bu yöntemde tonoz ve kubbelerin alaturka kiremitle örtüldüğü görülür, saçaklar ve diğer eğri yüzeylerinde dayanıklı kesme taş ile kaplanmaktadır. Eski fotoğraflarda da görülen kubbe üzerinde bulunan iri çivilerin alaturka kiremitleri taşımak üzere yerleştirildiği anlaşılmaktadır. İstanbul’da bulunan bazı hamamlarda bu şekilde üst örtü kaplaması yapılmıştır. Yapılış tarihi ile Merkeze Efendi Hamamından önceki bir tarihte yapılan Küçük Mustafa Paşa Hamamı ve yaklaşık aynı tarihlerde Mimar Sinan tarafından yapılan Samatya Ağa kapısı Hamamı bu yapılanmaya örnek olarak gösterilebilir.

Küçük Mustafa Paşa Hamamı Kubbe örtüsü
Küçük Mustafa Paşa Hamamı Kubbe örtüsü
Küçük Mustafa Paşa Hamamı Kubbe örtüsü
Küçük Mustafa Paşa Hamamı Kubbe örtüsü
Samatya Ağa Kapısı Hamamı
Samatya Ağa Kapısı Hamamı
Samatya Ağa kapısı Hamamı Kubbe Örtüsü
Samatya Ağa kapısı Hamamı Kubbe Örtüsü

Yapıya ait fil gözü ve tütekliklerle ilgili olarak herhangi bir iz kalmadığı için mevcut örnekler araştırılarak çizimleri yapılıp restitüsyon paftasına eklenmiştir. Külhan bacasının mevcut durumundan özgün hali çıkarılamamakla birlikte bacanın üst kısmının genel olarak tuğladan yapıldığı göz önüne alınarak tuğla baca yapılması önerilmiştir.

Restorasyon Projesi

Merkez Efendi Hamamı Restorasyon Projesi, Restitüsyon Projesi temel alınarak hazırlanmıştır. Hamamın özgün durumunu koruyan erkekler kısmı bütünü ve kadınlar kısmı soyunmalığı mevcut haliyle korunmuş, Encümen Arşivi’nden elde edilmiş 1940 tarihli fotoğrafına dayanarak oluşturulan kadınlar kısmı sıcaklığı da avlu duvarı içinde önerilmiştir.

 

Zaman içinde hamamın özellikle soyunmalık kısımlarında bazı tadilatlar yapılmıştır. Hamam işletmecilerinin verdikleri bilgilere göre mevcut soyunmalık düzeni 1950-60’lı yıllardaki tadilatta oluşturulmuştur.

 

Restorasyon sonrasında yapı özgün işleviyle kullanılacaktır. bölmeli soyunmalık düzeni özgün olmamakla beraber, günümüzdeki kullanımı için daha uygun olacağından restorasyon projesinde de bölmeli soyunma düzeni önerilmiştir.

 

Çevresel Sorunların Giderilmesi

  • Günümüzde etrafı yoğun biçimde niteliksiz yapılarla kuşatılmış olan hamam, eski fotoğraflarında etrafı yalnızca avlu duvarı ile çevrili olarak görünmektedir. Restorasyon çalışması sırasında hamamın avlu duvarını yok eden niteliksiz yapılar kaldırılacaktır.
  • Hamam dışarıdan algılanabilir hale getirilecek, etrafına yapılacak çevre düzenlemesiyle de halkın kullanımına sunulacaktır.
  • Külhanın üzerine oturtulan betonarme yapı da kaldırılarak, nadir kalan dolaplı kuyusuyla, hamamın avlusu da düzenlenecektir.
  • Dolaplı kuyu İstanbul’daki çok az hamamda günümüze ulaşabilen bir özelliktir. Merkez Efendi Hamamı’na bu yönden de ayrıcalık katan bir öğedir. Bu nedenle özenle ortaya çıkarılıp, özgün biçimi ve donanımıyla korunup sergilenmesi gereklidir.

Yapısal Sorunların Giderilmesi

  • Merkez Efendi Hamamı’nın erkekler kısmı özgün haliyle günümüze ulaşmıştır.

Ancak daha önce de belirtildiği gibi kadınlar kısmı değişmiş, sonraları avlu duvarı üzerine yeniden yapılan, özgün olmayan sıcaklık kısmı ile kullanılmıştır.

Restorasyon aşamasında sıcaklık kısmı önerilmiştir. Fakat bu kısım için son karar, mevcut kadınlar kısmı sıcaklığı kaldırıldıktan sonra ortaya çıkacak temel kalıntılarının araştırılmasıyla verilecektir. Hamamın avlu duvarına ait mevcut kalıntılar korunacaktır.

  • Külhanın üzerinde konuşlandırılmış ve kısmen de hamamın su deposu üzerine oturan yapı da kaldırılacaktır.
  • Duvarlara fazladan yük getiren bu niteliksiz ek, yapıya zarar vermeyecek uygun yöntemle sökülüp taşınacaktır. Külhanın zemini de temizlenecek, özgün zemin kotu ortaya çıkarılacaktır.
  • Üstündeki yapı kaldırıldıktan sonra külhanın üzeri ahşap taşıyıcılı bir sundurma çatı ile kapatılacaktır. Ayrıca benzer dönem yapılarından örnek alınarak mevcutta olmayan külhan bacası da yapılacaktır.
  • Yine benzer dönem yapılarına ve eski fotolarında gözlenen kubbe üzerindeki çivilere dayanarak yapının kubbelerinin kiremitle kapatılması önerilmiştir.
  • Hamamın kadınlar ahşap soyunmalık bölümü en çok zarar gören yerlerden biridir. Burada öncelikle çatı ile ilgili sorunlar giderilecek, kısmen yıkılıp nem almış bölümde (batı) özgüne uygun boyutlu ahşap malzemeyle onarım yapılacaktır.
  • Yıkılıp yok olan ahşap merdiven yerine galeriye ulaşımı sağlayan ahşap bir merdiven önerilmiştir. Ayrıca yine batı duvarına yakın döşemede oluşan hasar da uygun ahşap malzemeyle giderilecektir. Merdiven boşluğunu oluşturan ve hali hazırda çok hasarlı olan bağdadi çıtalı duvar da yine bağdadi üzeri sıvalı duvar olarak onarılacaktır.
  • Erkekler kısmı soyunmalığın da varlığı görünen, ancak kapatılmış olan pencereler özgün örneklere uygun biçimde yeniden açılacak ve doğramaları takılacaktır.

Strüktürel Sorunların Giderilmesi

  • Genel olarak hamamda çok ağır strüktürel sorunlar gözlenmemiştir. Ancak sıva sökümlerinden sonra yapı duvarlarının yeniden taranması gereklidir.
  • Strüktürle ilgili sorunlardan kaynaklanan çatlaklar tespit edilirse önce sorunun kaynağı araştırılacak daha sonra da çatlağın onarımı yapılacaktır.
  • Çatlaklar için öncelikle gerekli ölçümler yapılarak zamana bağlı olarak açılmaya devam edip etmediği, ne kadar zamanda ne kadar açılım yaptığı, açılma hızının ne olduğu dilatometre, ekstantometre ve komperatör gibi aletlerle ölçülerek tespit edilecektir.
  • Çatlak onarımı için harç silahı ile özgün harç özelliklerine uygun harçla dolum yapılacaktır. Fazla harç kullanımı görünmeyen başka çatlakların olduğuna işaret olabilir. Bu nedenle çatlak genişliği ve kullanılan harç miktarı kontrollü olmalıdır.

Malzeme Sorunlarının Giderilmesi

Sıva Dökülmesi

  • Özgün olmayan sıvalıyüzeyler temizlenecek,
  • Bağdadi üzerine yapılan özgün sıvalar analiz ettirilecek ve sıvanın döküldüğü kısımlar özgüne uygun içerikte hazırlanan sıva karışımı ile onarılacaktır.
  • Çimento esaslı harç kullanılmamasına dikkat edilecektir, kullanıldığı yerler varsa temizlenecektir.

Bitki Temizliği

  • Hamamın arka duvarı üzerinde büyüyen odunsu bitkilerduvar üzerinden temizlenecektir. Oluşan odunsu kökler duvarın içinden ya da duvarı etkileyen bir noktadan büyümüşse çekilmeyip, kesilecek ve kökü kurutulacaktır.

Yüzey Temizliği

  • Temizleme işlemi yapı malzemesine zarar vermeden, yalnızca hasar yaratan ya da yapının estetiği ve görüntüsünü olumsuz yönde etkileyen her türlü kirin yapıdan uzaklaştırılmasıdır. Genel olarak taş temizliğinde önerilebilecek yöntemler şunlardır
  • Özellikle hamamın iç mekânlarında oluşan kirler için atomize zerre su ile yıkama, temizlenmeyen yüzeyler için de kil ve kağıt hamurları ile temizlik önerilmektedir.

Malzeme Kaybı

  • Kırılıp, eksilen kısımlar için uygun içerikli bir dolgu harcıyla tamamlama yapılması, başka bir deyişle plastik onarım önerilmektedir.
  • Hamamın çatısını örten taş plak kaplamalardaki kayıplar, özgüne uygun boyutlu doğal taş kaplama ile tamamlanacaktır.

Aşınma-Yüzey Kaybı

  • Taşlardaki aşınmanın sebepleri olarak taşın ocak özelliği, iklim koşulları ve zaman içinde yapılan restorasyon müdahaleleri sırasındaki yanlış uygulamalar sayılabilir.
  • Hamam cephelerindeki taşlarda görülen aşınma, kir toplaması haricinde zararlı boyutta değildir. Aşınan taşların daha fazla zarar görmemesi için mekanik temizlikten kaçınılması gerekir. Taşların değiştirilmesini gerektirecek boyutta bir aşınma söz konusu değildir.

Ahşap Malzemede Çürüme

  • Nem sebebiyle çürüyen ahşap kaplama ya da taşıyıcılar, özgüne uygun boyutta ve nitelikte ahşap ile değiştirilecektir.

Özgün Kaplama Malzemesiyle Döşeme Kaplamalarının yapılması

  • Günümüzde karo mozaikle döşenmiş olan soyunmalık zemininde araştırma yapılacak ve ulaşılan özgün kaplama ile hamam soyunmalık zemininin döşemesi belirlenecektir. Projede mermer kaplama önerilmiştir.

Yosunlaşma

  • Yapıda yosunlaşma oluşumunun başlıca sebebi suyun gerek zeminden, gerekse çatıdan yeterince uzaklaştırılamaması ve ıslanan yüzeylerin geç kurumasıdır.
  • Yosunlaşmanın önlenmesi için, öncelikle yapı çevresinde iyi bir drenaj hattı kurulması gerekmektedir.
  • Ayrıca ıslanan cephelerin yeterince ışık almaması kurumasını geciktirmektedir. Bu da yosunlaşmaya sebep olmaktadır. Önlenmesi için mümkün olduğunca suyun yapıdan uzak tutulması ve ıslanan yüzeylerin kurumasını geciktirecek etkenlerin ortadan kaldırılması gereklidir. Yosun tutan yüzeyler kurutulup, sonrasında kuru fırça ile fırçalanarak temizlenecektir.

İMALAT FOTOĞRAFLARI

Hamamın kadınlar bölümünde restorasyon projesinde gösterilen noktalarda temel taşı bulmak için araştırma kazısı yapıldı. Herhangi bir şey bulunamadı.
Hamamın kadınlar bölümünde restorasyon projesinde gösterilen noktalarda temel taşı bulmak için araştırma kazısı yapıldı. Herhangi bir şey bulunamadı.
Hamam içerisinde sıva sökümü yapılarak sıhhi tesisattaki durum tespit edildi.
Hamam içerisinde sıva sökümü yapılarak sıhhi tesisattaki durum tespit edildi.
Hamamın sıvalarının sökülmesine başlanması.
Hamamın sıvalarının sökülmesine başlanması.
Hamamın dış sıvalarının  sökülmesi işlemi
Hamamın dış sıvalarının sökülmesi işlemi
Helâ ve tıraşlık mahalline iskele kurulması
Helâ ve tıraşlık mahalline iskele kurulması

image49

Uygulama Sırasında Kuzey Nişinin sıva raspası ve meydana çıkan dikişler ve baca
Uygulama Sırasında Kuzey Nişinin sıva raspası ve meydana çıkan dikişler ve baca
Halvet Sıvaları Raspa Yapımı
Halvet Sıvaları Raspa Yapımı
Traşlıkların Sıva Raspa Yapımı
Traşlıkların Sıva Raspa Yapımı
Kemer ve tonozların üst kotlarındaki horasan şap
Kemer ve tonozların üst kotlarındaki horasan şap
Hamam damında kısmi bulokaj ve şaplama.
Hamam damında kısmi bulokaj ve şaplama.
Hamam damında harç katmanları kaldırılması
Hamam damında harç katmanları kaldırılması
Hamam damında harç katmanları kaldırılmasına ve çuvallanarak atılmaya hazır hale getirilmesi
Hamam damında harç katmanları kaldırılmasına ve çuvallanarak atılmaya hazır hale getirilmesi
Uygulama Sırasında Doğu cihetindeki nişin meydana çıkan ışıklıkları
Uygulama Sırasında Doğu cihetindeki nişin meydana çıkan ışıklıkları
Sarnıç duvarının yeniden örülmek için hazırlanması
Sarnıç duvarının yeniden örülmek için hazırlanması
Sıcak su haznesinin gevşeyen taşlarının alınması
Sıcak su haznesinin gevşeyen taşlarının alınması
Ana kubbe çatlaklarının konsolide edilmesi çalışmaları.
Ana kubbe çatlaklarının konsolide edilmesi çalışmaları.

 

Duvar ve tonozlardaki yarılma ve çatlakların dikilme işlemleri için gerekli yüzey hazırlıklarına başlandı
Duvar ve tonozlardaki yarılma ve çatlakların dikilme işlemleri için gerekli yüzey hazırlıklarına başlandı
Yerlerine alıştırılan kenetler.
Yerlerine alıştırılan kenetler.
yerine alıştırılmış bir kenet.
yerine alıştırılmış bir kenet.
Duvar ve tonozlardaki yarılma ve çatlakların dikilme işlemleri için gerekli yüzey hazırlıklarından sonra 4cm.den geniş duvar yarıklarının yeniden konsolide edilerek örülmeleri için çürütme işleri yapılmaya başlanmışdır
Duvar ve tonozlardaki yarılma ve çatlakların dikilme işlemleri için gerekli yüzey hazırlıklarından sonra 4cm.den geniş duvar yarıklarının yeniden konsolide edilerek örülmeleri için çürütme işleri yapılmaya başlanmışdır
Sıcak su haznesi tonozuna kalıp kurularak tonoz örgü yapımı
Sıcak su haznesi tonozuna kalıp kurularak tonoz örgü yapımı
Sıcak su haznesi tonozuna kalıp kurularak tonoz örgü yapımı
Sıcak su haznesi tonozuna kalıp kurularak tonoz örgü yapımı

 

Dairevi su sarnıcının taş beden duvarının yıkılmış kısımlarının örülmesi
Dairevi su sarnıcının taş beden duvarının yıkılmış kısımlarının örülmesi
Hamam içinde duman yollarının tuğla sütunlarının eksik kısımlarının yeniden örülmeye başlanması
Hamam içinde duman yollarının tuğla sütunlarının eksik kısımlarının yeniden örülmeye başlanması
Duvarlardaki muhtes çelik borulu su yollarının çimentolu tuğlalarının sökülmesi
Duvarlardaki muhtes çelik borulu su yollarının çimentolu tuğlalarının sökülmesi
Hamam içinde duman yollarındaki tuğla sütunların çözülmüş olan sıraları yenilenmesi ve hamam zemini akıntısına göre taşıyıcı duvarların tesviyeleri yapılması
Hamam içinde duman yollarındaki tuğla sütunların çözülmüş olan sıraları yenilenmesi ve hamam zemini akıntısına göre taşıyıcı duvarların tesviyeleri yapılması
Kubbe içinde çatlakların kenetleri epoksi kullanılarak yerlerine tesbit ediliyor.
Kubbe içinde çatlakların kenetleri epoksi kullanılarak yerlerine tesbit ediliyor.
Kubbe dışındaki çatlakların kenetleri epoksi kullanılarak yerlerine tesbit ediliyor
Kubbe dışındaki çatlakların kenetleri epoksi kullanılarak yerlerine tesbit ediliyor
Serpme sıva yapımı
Serpme sıva yapımı
Sıcak su sarnıcı duvar çatlakları kenetli demirle dikilmesi
Sıcak su sarnıcı duvar çatlakları kenetli demirle dikilmesi
Hamam Kubbesinde kaba sıva yapımı
Hamam Kubbesinde kaba sıva yapımı
Batı nişi yarım kubbesinin kaba sıvasının yapılması
Batı nişi yarım kubbesinin kaba sıvasının yapılması
Doğu nişi yarım kubbesinin kaba sıvasının yapılması.
Doğu nişi yarım kubbesinin kaba sıvasının yapılması.
Kadınlar kısmı soğukluk temellerinin kazılması
Kadınlar kısmı soğukluk temellerinin kazılması
Kadınlar soğukluk kısmı temeli
Kadınlar soğukluk kısmı temeli
Hamam sıcaklık ve kemer alınlıkları kaba sıvalarının yapılması
Hamam sıcaklık ve kemer alınlıkları kaba sıvalarının yapılması
Erkekler bölümü sıcaklık kısmı beden duvarlarının kaba sıva yapımı
Erkekler bölümü sıcaklık kısmı beden duvarlarının kaba sıva yapımı

 

Yıkık su sarnıcının kubbe kalıbının yapım aşaması
Yıkık su sarnıcının kubbe kalıbının yapım aşaması
Yıkık su sarnıcının kubbe kalıbının bitirilmesi ve kubbenin örülmeye başlanması
Yıkık su sarnıcının kubbe kalıbının bitirilmesi ve kubbenin örülmeye başlanması
Erkekler bölümü sıcaklık kısmı damının meyil tesviyelerinin yapılmaya başlanması
Erkekler bölümü sıcaklık kısmı damının meyil tesviyelerinin yapılmaya başlanması
Erkekler sıcaklık kubbesi ince sıvası yapımı
Erkekler sıcaklık kubbesi ince sıvası yapımı
Kubbe kasnağı çemberlenmesi
Kubbe kasnağı çemberlenmesi
sıcak su hazne tonozunun gergi demirleri için karot çalışması
sıcak su hazne tonozunun gergi demirleri için karot çalışması
Sıcak su haznesinde karot çalışması için dik açıyı temin edecek ahşap ayakların yapımı
Sıcak su haznesinde karot çalışması için dik açıyı temin edecek ahşap ayakların yapımı
Kadınlar kısmı sıcaklığı duvar hatılları
Kadınlar kısmı sıcaklığı duvar hatılları
Yağmurdan korunmak için muvakkat çatı yapılması
Yağmurdan korunmak için muvakkat çatı yapılması

 

Derz çalışmalarından önce yüzey temizliğinin yapılması
Derz çalışmalarından önce yüzey temizliğinin yapılması
Külhan bacasının örülmesi
Külhan bacasının örülmesi
Külhana inen taş merdivenin yapılması
Külhana inen taş merdivenin yapılması
Erkekler kısmı tesisat boruları arasına şap atılması
Erkekler kısmı tesisat boruları arasına şap atılması
Isıtma tesisatı çalışmaları
Isıtma tesisatı çalışmaları
Tesisat boruları için yapılan kazı çalışması
Tesisat boruları için yapılan kazı çalışması
Külhanda tuğla duvar örümü
Külhanda tuğla duvar örümü
Erkekler bahçe avlusunda taş döşenmesinin yapılması
Erkekler bahçe avlusunda taş döşenmesinin yapılması
Kazan dairesinde boruların antipas ile boyanması ve izolasyonlarının yapılması
Kazan dairesinde boruların antipas ile boyanması ve izolasyonlarının yapılması
Kadınlar kısmı sıcaklık duvarları mermer döşemeleri
Kadınlar kısmı sıcaklık duvarları mermer döşemeleri
Erkekler kısmı soyunma odaları doğramaları
Erkekler kısmı soyunma odaları doğramaları
Kazan dairesinde kazan bacaları
Kazan dairesinde kazan bacaları
Erkekler kısmı kurnalarının konservasyonu için kimyevi temizliklerin yapılması
Erkekler kısmı kurnalarının konservasyonu için kimyevi temizliklerin yapılması
Kazan dairesi demir kapısı
Kazan dairesi demir kapısı
Erkekler kısmı avizelerinin takılması
Erkekler kısmı avizelerinin takılması
Kubbelerde kurşun yapım işlemi
Kubbelerde kurşun yapım işlemi
Çatı kiremitlerinin örülmesi
Çatı kiremitlerinin örülmesi
Kadınlar kısmı soğukluğu ahşap döşemelerinin çakılması
Kadınlar kısmı soğukluğu ahşap döşemelerinin çakılması
Kubbelerde cam fanusların takılması
Kubbelerde cam fanusların takılması

UYGULAMA ÖNCESİ VE SONRASINA AİT KARŞILAŞTIRMALI FOTOĞRAF BELGELERİ

 

Merkez efendi Caddesinden Merkez Efendi Hamamının Eski Görüntüsü
Merkez efendi Caddesinden Merkez Efendi Hamamının Eski Görüntüsü
Merkez Efendi Caddesinden Restorasyon Sonrası Kadınlar Kısmı Avlu Kapısı
Merkez Efendi Caddesinden Restorasyon Sonrası Kadınlar Kısmı Avlu Kapısı
Erkekler Kısmı Soğukluk Bölümü Eski Görüntüsü
Erkekler Kısmı Soğukluk Bölümü Eski Görüntüsü
Erkekler Kısmı Soğukluk Bölümü Restorasyon Sonrası Yeni Görüntüsü
Erkekler Kısmı Soğukluk Bölümü Restorasyon Sonrası Yeni Görüntüsü
Erkekler Kısmı Soğukluk Bölümü Eski Görüntüsü
Erkekler Kısmı Soğukluk Bölümü Eski Görüntüsü

 

Erkekler Kısmı Soğukluk Bölümü Restorasyon Sonrası Yeni Görüntüsü
Erkekler Kısmı Soğukluk Bölümü Restorasyon Sonrası Yeni Görüntüsü
Erkekler Kısmı Avlu Bölümünden Soğuklukların Eski Hali
Erkekler Kısmı Avlu Bölümünden Soğuklukların Eski Hali
Erkekler Kısmı Avlu Bölümünden Soğuklukların Restorasyon Sonrası Yeni Hali
Erkekler Kısmı Avlu Bölümünden Soğuklukların Restorasyon Sonrası Yeni Hali
Kadınlar Kısmı Soğukluk Bölümü Eski Hali
Kadınlar Kısmı Soğukluk Bölümü Eski Hali
Kadınlar Kısmı Soğukluk Bölümü Restorasyon Sonrası Yeni Hali
Kadınlar Kısmı Soğukluk Bölümü Restorasyon Sonrası Yeni Hali

 

Erkekler Sıcaklık Kubbesi ve Ilıklık Tonozu Yönünden Bakışın Eski Hali
Erkekler Sıcaklık Kubbesi ve Ilıklık Tonozu Yönünden Bakışın Eski Hali
Erkekler Sıcaklık Kubbesi ve Ilıklık Tonozu Yönünden Bakışın Restorasyon Sonrası Görüntüsü
Erkekler Sıcaklık Kubbesi ve Ilıklık Tonozu Yönünden Bakışın Restorasyon Sonrası Görüntüsü
Kuzey (arka) Cephe Eski Hali
Kuzey (arka) Cephe Eski Hali
Kuzey (arka) Cephe Restorasyon Sonrası Yeni Hali
Kuzey (arka) Cephe Restorasyon Sonrası Yeni Hali
Erkekler Kısmı Soğukluğun İç Bölümünün Eski Hali
Erkekler Kısmı Soğukluğun İç Bölümünün Eski Hali
Erkekler Kısmı Soğukluğun İç Bölümünün Restorasyon Sonrası Görüntüsü
Erkekler Kısmı Soğukluğun İç Bölümünün Restorasyon Sonrası Görüntüsü
Erkekler Soğukluk Bölümünün Eski Görüntüsü
Erkekler Soğukluk Bölümünün Eski Görüntüsü
Erkekler Soğukluk Bölümünün Restorasyon Sonrası Yeni Görüntüsü
Erkekler Soğukluk Bölümünün Restorasyon Sonrası Yeni Görüntüsü
Erkekler Soğukluğun iç Bölümünün Eski Görüntüsü
Erkekler Soğukluğun iç Bölümünün Eski Görüntüsü
Erkekler Soğukluğun İç Bölümünün Restorasyon Sonrası Yeni Görüntüsü
Erkekler Soğukluğun İç Bölümünün Restorasyon Sonrası Yeni Görüntüsü
Erkekler Kısmı Soğukluğun Rüzgarlık Bölümü Eski Hali
Erkekler Kısmı Soğukluğun Rüzgarlık Bölümü Eski Hali
Erkekler Kısmı Soğukluğun Rüzgarlık Bölümü Restorasyon Sonrası Yeni Hali
Erkekler Kısmı Soğukluğun Rüzgarlık Bölümü Restorasyon Sonrası Yeni Hali
Erkekler Soğukluk Kısmı Locaları Eski Hali
Erkekler Soğukluk Kısmı Locaları Eski Hali
Erkekler Soğukluk Kısmı Locaları Restorasyon Sonrası Yeni Hali
Erkekler Soğukluk Kısmı Locaları Restorasyon Sonrası Yeni Hali
Erkekler Sıcaklık Kısmı Eski Hali
Erkekler Sıcaklık Kısmı Eski Hali
Erkekler Sıcaklık Kısmı Restorasyon Sonrası Yeni Hali
Erkekler Sıcaklık Kısmı Restorasyon Sonrası Yeni Hali
Erkekler Soğukluk Galeri Katı ve Fener Bölümü Eski Hali
Erkekler Soğukluk Galeri Katı ve Fener Bölümü Eski Hali
Fener Bölümü Restorasyon Sonrası Yeni Hali
Fener Bölümü Restorasyon Sonrası Yeni Hali
Erkekler Soğukluk Galeri Katı Restorasyon Sonrası Yeni Hali
Erkekler Soğukluk Galeri Katı Restorasyon Sonrası Yeni Hali
Erkekler Bölümü Sıcaklık Kısmı Eski Hali
Erkekler Bölümü Sıcaklık Kısmı Eski Hali

 

Erkekler Bölümü Sıcaklık Kısmı Restorasyon Sonrası Yeni Hali
Erkekler Bölümü Sıcaklık Kısmı Restorasyon Sonrası Yeni Hali
Erkekler Bölümü Sıcaklık Kısmı Eski Hali
Erkekler Bölümü Sıcaklık Kısmı Eski Hali
Erkekler Bölümü Sıcaklık Kısmı Restorasyon Sonrası Yeni Hali
Erkekler Bölümü Sıcaklık Kısmı Restorasyon Sonrası Yeni Hali
Erkekler Bölümü Sıcaklık Kısmı Eski Hali
Erkekler Bölümü Sıcaklık Kısmı Eski Hali
Erkekler Bölümü Sıcaklık Kısmı Restorasyon Sonrası Yeni Hali
Erkekler Bölümü Sıcaklık Kısmı Restorasyon Sonrası Yeni Hali
Erkekler Bölümü Sıcaklık Kısmı Eski Hali
Erkekler Bölümü Sıcaklık Kısmı Eski Hali
Erkekler Bölümü Sıcaklık Kısmı Restorasyon Sonrası Yeni Hali
Erkekler Bölümü Sıcaklık Kısmı Restorasyon Sonrası Yeni Hali
Kadınlar Bölümü Soğukluk Kısmı Locaları Eski Hali
Kadınlar Bölümü Soğukluk Kısmı Locaları Eski Hali
Kadınlar Bölümü Soğukluk Kısmı Locaları Restorasyon Sonrası Yeni Hali
Kadınlar Bölümü Soğukluk Kısmı Locaları Restorasyon Sonrası Yeni Hali
Kadınlar Bölümü Soğukluk Kısmı Locaları Eski Hali
Kadınlar Bölümü Soğukluk Kısmı Locaları Eski Hali
Kadınlar Bölümü Soğukluk Kısmı Locaları Restorasyon Sonrası Yeni Hali
Kadınlar Bölümü Soğukluk Kısmı Locaları Restorasyon Sonrası Yeni Hali
Kadınlar Bölümü Soğukluk Kısmı Eski Hali
Kadınlar Bölümü Soğukluk Kısmı Eski Hali
Kadınlar Bölümü Soğukluk Kısmı Restorasyon Sonrası Yeni Hali
Kadınlar Bölümü Soğukluk Kısmı Restorasyon Sonrası Yeni Hali
Kadınlar Soğukluk Kısmı Loca Bölümleri Eski Hali
Kadınlar Soğukluk Kısmı Loca Bölümleri Eski Hali
Kadınlar Soğukluk Kısmı Loca Bölümleri Restorasyon Sonrası Görüntüsü
Kadınlar Soğukluk Kısmı Loca Bölümleri Restorasyon Sonrası Görüntüsü
Kadınlar Kısmı Galeri Katı Eski Hali
Kadınlar Kısmı Galeri Katı Eski Hali
Kadınlar Kısmı Galeri Katı Restorasyon Sonrası Görüntüsü
Kadınlar Kısmı Galeri Katı Restorasyon Sonrası Görüntüsü
Kadınlar Kısmı Galeri Katı Eski Hali
Kadınlar Kısmı Galeri Katı Eski Hali
Kadınlar Kısmı Galeri Katı Restorasyon Sonrası Görüntüsü
Kadınlar Kısmı Galeri Katı Restorasyon Sonrası Görüntüsü
Kadınlar Bölümü Soğukluk Kısmı Eski Penceresi
Kadınlar Bölümü Soğukluk Kısmı Eski Penceresi
Kadınlar Bölümü Soğukluk Kısmı Restorasyon Sonrası Penceresi
Kadınlar Bölümü Soğukluk Kısmı Restorasyon Sonrası Penceresi
Kadınlar Bölümü Soğukluk Kısmı Eski Hali
Kadınlar Bölümü Soğukluk Kısmı Eski Hali
Kadınlar Bölümü Soğukluk Kısmı Restorasyon Sonrası Yeni Hali
Kadınlar Bölümü Soğukluk Kısmı Restorasyon Sonrası Yeni Hali
Kadınlar Bölümü Sıcaklık Kısmı Eski Hali
Kadınlar Bölümü Sıcaklık Kısmı Eski Hali
Kadınlar Bölümü Sıcaklık Kısmı Restorasyon Sonrası Yeni Hali
Kadınlar Bölümü Sıcaklık Kısmı Restorasyon Sonrası Yeni Hali
Kadınlar Bölümü Sıcaklık Kısmı Kurnaların ve Muslukların Eski Hali
Kadınlar Bölümü Sıcaklık Kısmı Kurnaların ve Muslukların Eski Hali
Kadınlar Bölümü Sıcaklık Kısmı Kurnaların ve Muslukların Restorasyon Sonrası Hali
Kadınlar Bölümü Sıcaklık Kısmı Kurnaların ve Muslukların Restorasyon Sonrası Hali

KAYNAKÇA

1.Meriç, R. M., Mimar Sinan Hayatı, Eseri I, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara,1965, s. 7,47,127.

2.Haskan, M. N.,  İstanbul Hamamları, Türkiye Turing ve Otomobil Kurumu Yayınları, İstanbul,1995, s. 241, 395.

3.Yüksel, İ. A., Osmanlı Mimarisinde Kanuni Sultan Süleyman Devri İstanbul, İstanbul Fetih Cemiyeti, İstanbul, 2004, s.319

4.Ertuğrul, A.,  Mimar Sinan’ın İstanbul’daki Mevcut Hamamları, İTÜ FBE yayınlanmamış yüksek lisans tezi,2002

Bir Cevap Yazın