MAKEDONYA, RADANYA MAHMUT AĞA CAMİİ’NİN RESTORASYONU

16.YÜZYIL OSMANLI MİRASININ DOĞUŞUNUN ÖYKÜSÜ

1.Yapı Tarihçesi

1.1.Yapının 2012 yılındaki durumu

2.2012-2014 yılları arasında yapılan restorasyon uygulaması

2.1 Yapıda yapılan güçlendirme müdahaleleri

2.2 Cephelerde yapılan onarımlar

2.3 Minarede yapılan onarımlar

2.4 Son cemaat bölümünde yapılan onarımlar

2.5 Cami içerisinde yapılan onarımlar

2.6 Yapı çevre düzenlemesi

3.SONUÇ

4.UYGULAMA ÖNCESİ VE SONRASI FOTOĞRAF BELGELEMESİ

1.Yapı Tarihçesi

Radanya köyü, Makedonyanın İştip şehrinden 15-20 km uzaklıkta bulunan Karbintsi Belediyesi’ne bağlı bir köydür. Radanya köyünde bulunan Mahmut Ağa Camii, 15. yüzyılda Osmanlı Devleti tarafından inşa edilmiştir. Bu cami bir zamanlar bu toprakların Türklere ait olduğunu simgelemektedir. Türkiye’ye göç ile beraber Radanya köyünde de Türkler kalmamıştır ve cami yalnızlığa terk edilmiştir. Harap durumda olan caminin uygulama ihalesi Türk İşbirliği Kalkınma Ajansı Başkanlığı (TİKA) tarafından yapılmış ve Taksim Yapı firması tarafından ihale alınmıştır. Radanya Mahmud Ağa Cami restorasyonu Eylül 2014 yılında restorasyonu tamamlanmıştır.

1.1.Yapının 2012 yılındaki durumu

Radanya Mahmud Ağa Cami bakımsızlık, hava koşulları gibi etkenlerle günümüze sadece beden duvarı ve minaresi ile ulaşabilmiş Osmanlının Balkanlarda yapmış olduğu eserlerden biridir.

2012 yılında alanda harap bir yapı ile karşılaşılmıştır. Son cemaat çatısı, taşıyıcı sütunları olmayan, harim çatı örtüsü yıkılmış yok olmuş, döşemesi, kapı penceresi, minberi olmayan içerisi kar dolu kültür mirasımız Türkiye Cumhuriyeti Hükümeti ile Makedonya Cumhuriyeti Hükümetinin ortak çalışmaları sonucunda ayağa kaldırılmıştır.

Beden duvarları ve minaresi ile günümüze ulaşan yapıya geç dönemde betonarme döşeme, merdiven,hatıl ..vb. muhdes ekler eklenmiştir.

2012 senesi, uygulama öncesi yapının durumu

2012 senesi, uygulama öncesi yapının durumu (üst kot pencerelerinin olduğu duvarlar geç dönemde köyde oturanlarca yapılmıştır)

2.2012-2014 yılları arasında yapılan restorasyon uygulaması

2.1 Yapıda yapılan güçlendirme müdahaleleri

Radanya Mahmud Ağa Cami Projelerinin hazırlanması için Makedonya Milli Konzervasyon Merkezi (MKM) ile Türk İşbirliği ve Kalkınma Ajansı TİKA arasında bir sözleşme yapılmıştır. Bu sözlşemeye göre proje yüklenicisi Tika, projeyi yürütüp hazırlayacak ekip ise MKM’ de bulunun uzman ekip olmuştur. Cami mimari, taşıyıcı sistem, makine ve elektrik projeleri hazırlanmıştır.

Türkiye ve Makedon yetkililerince onaylanan projelere uygun olarak yapımına başlanan cami restorasyonun da öncelikle Taşıyıcı sistem projesinde istenen harim köşe noktalarındaki kolonların ve temellerinin yapımına başlanılmadan önce restorasyon projesinde ön görülen beden duvarlarında özgün olmayan geç dönem örgülerin sökümü yapılmıştır. Söküm yapılmadan önce sökülecek her taş numaralandırılmış, daha sonra tekrardan kullanılacağı için itina ile sökülerek toprak üstünde söküldüğü yerlerine göre yerleştirilmiş, projelendirilmiştir.

Şekil 1; Onaylı restorasyon projesinde güneydoğu duvarının üzerinde kırmızı hat ile işaretli bölüm özgün olmayıp geç dönem örülmüştür. Bu nedenle bu bölümdeki taşlar numaralandırılarak itina ile sökülmüştür. Diğer tüm cephelerdeki sökümler onaylı projesine uygun olarak yapılmıştır.

Söküm sırasında çekilen fotoğraf (fotoğraf 2)

Sökümü yapılacak duvarlarda önce taşlar numaralandırılmış daha sonra restorasyon projesine uygun olarak itinalı bir şekilde sökülmüştür.

Zemin kot pencerelerine kadar sökümü yapılan beden duvarları (fotoğraf 3)

Zemin kot pencerelerine kadar sökümü yapılan beden duvarları (Fotoğraf 4)

Söküm işlemleri sonucunda hafifleyen beden duvar köşeleri öncelikle taşıyıcı sistem projesine uygun olarak çürütülmüştür. Taşıyıcı sistem projesindeki detaylara uygun olarak demirleri bağlanan kalıpları oluşturulan köşe kolonlarının betonu dökülmüştür. Bu iş kalemi ile birlikte korunacak olan beden duvarlarında tespit edilen çatlaklara MKM den alınan rapor doğrultusunda hazırlanan malzeme karışımları ile enjeksiyon yapılmıştır.

Mkm tarafından hazırlanılan taşıyıcı sistem projesinde planda da görüldüğü üzere köşelerde betonarme kolon yapılmıştır. (şekil 2)

Mkm tarafından hazırlanılan taşıyıcı sistem proje kesitinde yapılacak uygulamalar detay numaraları ile gösterilmiş, detaylar diğer paftalarda verilmiştir. (şekil 3)

Kolon temel imalat fotoğrafları;

Kolonların geleceği köşe noktalarda çürütme yapılmış, taşıyıcı sistem projesindeki temel alt kotuna kadar temel kazısı tamamlanmıştır. (fotoğraf 5)

Kolon ve temel imalatları (fotoğraf 6 ve 7)

Köşe kolon imalatları ile birlikte şekil 3 de belirtilen pos 2; yatay kiriş bağlantıları, pos 3 deki kolon detayları, pos 4 de yine yatay kiriş bağlantıları projelerine uygun olarak yapılmıştır. İç kısımda betonarme güçlendirme ile birlikte dış bölümde, beden duvarları da kesme taş ile örülmeye devam etmiştir.

Kubbe kasnak ve kubbe örtüsü de betonarme olarak yapılmıştır.

Betonarme olan kubbe kalıplarının yapılması (fotoğraf 8)

Betonarme olan kubbe kalıplarının yapılması (fotoğraf 9)

Betonarme kasnak dış yüzüne kesme taş kaplama yapılmıştır (fotoğraf 10)

2.2 Cephelerde yapılan onarımlar

Caminin iç kısmında betonarme güçlendirmeler devam ederken, restorasyon projesine uygun olarak sökülen taş duvarlar özgün taş ve özgün taş özelliğine sahip alana getirtilen taşlar ile yeniden örülmüştür. Beden duvar üst kotuna projesine uygun taş silme işlenerek paslanmaz kenet ve zıvanalarla yerine montajlanmıştır. Betonarme olan kasnak duvarı ön cephesi kesme taş ile kaplanmış, kubbe eteğinde taş silme işlenerek kubbe etek kısmı tamamlanmıştır. Beden duvarlarında MKM tarafından onaylanan derz numunesine göre derzleme yapılmıştır.

Mevcutta bulunan lokmalı demir parmaklıklar paslarından arındırılmış, kopmuş olan lokmalar özgün ebatlarına uygun olarak imal ettirilerek yerlerine konulmuştur.

Zemin katta pencere yan ve üst lentoları pencere aynaları özgün taş özelliğine sahip taş ile tamamlanmıştır. Üst pencere kemerleri sivri kemer olarak yeniden örülmüştür.

Kubbe üst kısmı ve saçak bölümleri kurşun örtü ile kaplanmış, yapı 16. Yüzyıl klasik mimari camisi olarak restorasyonu tamamlanmıştır.

İçerideki betonarme karkas sistem yapımı devam ederken dış cephede kesme taş kaplama ve moloz örgü duvar sistemi yapılmaya devam edilmiştir (fotoğraf 11)

Beden duvarı üst kısım silme taş montajı (fotoğraf 12)

Cephede kullanılan yeni taş yüzeylerin ön yüzleri, eski taşlar ile uyumlu bir görüntüye sahip olması için el ile mucartalanmıştır. (fotoğraf 14)

Söveler yenilenmiş, lokmalı parmaklıklar onarılarak antipas sürüldükten sonra yağlı boya ile boyanmıştır (fotoğraf 15)

2.3 Minarede yapılan onarımlar

Minare petek bölümü, külah kısmı özgün olmayıp geç dönem eklentisi olduğundan restorasyonda sökülmüştür. Restorasyon projesine uygun olarak kesme taştan petek kısmı ve şerefe korkulukları yeniden yapılmıştır. Külah kısmı, alemi de yenilenmiştir.

Derzleri alınan gövde ve petek kısmı su ile temizlendikten sonra MKM tarafından seçilen derz karışım oranlarına göre yeniden yapılmıştır.

Minare gövdesinde derz yapımı (fotoğraf 16)

Yeni yapılan petek taşları el ile mucartalanmıştır (fotoğraf 17)

Minare petek ve korkulukları (fotoğraf 18)

Minare iç duvarlarında da derzler alınmış ve tekrar derzleme yapılmıştır (fotoğraf 19)

2.4 Son cemaat bölümünde yapılan onarımlar

Son cemaat bölümünün su basman döşemesi dışında yok olmuş bir şekilde ulaşmıştır. Çatı örtüsünü taşıyan taş sütunlarının alanda dağınık olarak bulunmuş, numaralandırılarak imitasyon harç ve taş ile onarımları yapılmıştır. Mevcuta olmayan sütun başlıklarına özgününe uygun olarak taştan işlenmiştir.

Son cemaat su basman taş örgüsü onarımları ve derzlemeleri yapılmış, döşemesi için kotlar alınarak hafriyatı yapıldıktan sonra blokaj ve şapı atılmak sureti ile taş kaplama yapılmıştır. Özgününe uygun olarak taşlar belli ebatlarda değil kayrak taş döşeme şeklinde yapılmıştır.

Sütunlar özgün yerlerine onarımları tamamlandıktan sonra monte edilmiştir. Sütunlar birbirlerine ve beden duvarlarına özgün yapım sistemine uygun olarak5x5 dolu gergi demiri ile bağlanmıştır. Ahşap karkaslı kırma çatı sütuna ve cami kuzey beden duvarına oturtularak yapılmıştır. Ahşap çatı iç tavanı da ahşap çıta tanzimi ile kaplanmıştır. Çatı üst örtüsü kurşun olarak yapılmıştır.

Taş sütunlar üzerine ahşap kemer sistemi yapılarak oturtulan çatı altında kalan alınlar bağdadi sıva ile sıvanmıştır.

Son cemaat su basman taş örgüsü yenilenmiş, onarımları yapılarak derzlenmiştir. (fotoğraf 20)

Kayrak taş düzeni ile son cemaat döşemesi yapılmıştır (fotoğraf 21)

Kayrak taş düzeni ile son cemaat döşemesi yapılmıştır (fotoğraf 22)

Sütunlar gergi demiri ile özgün sistemine uygun olarak bağlanmıştır (fotoğraf 23)

Sütun başlıklarında bulunan kayıplar taş tümleme ile tamamlanmıştır. (fotoğraf 24)

Son cemaat sütun üst kısımları ahşap kemer sistemi ile geçilmiştir (fotoğraf 25)

2.5 Cami içerisinde yapılan onarımlar

Cami içerisi uygulama öncesi moloz yığınları ile dolu olup hiçbir mimari elemanı günümüze ulaşamamış durumda idi.

Öncelikle yapı kubbesi yapıldıktan sonra beden duvarları kubbe ve kasnak duvarlarında kaba ve ince sıvalar tamamlanmış, su bazlı boya ile boyanmıştır.

Restorasyon projesine uygun olarak zemin kotuna göre harim döşemesi hafredilmiş, blokaj yapıldıktan sonra düzeltme şapı atılmıştır. Üst kısmında ahşap kadronlar yapılarak ahşap rabıta döşeme imalatı tamamlanmıştır.

Denizlikler taş olarak yapılmıştır.

Yine projesine uygun olarak ahşap karkas sistemli kuzey duvarına bitişik konumlanmış kadınlar mahfili tamamlanmıştır. Kadınlar mahfiline girişin sağında olan ahşap karkaslı bir merdiven ile çıkılmıştır. Mahfil tavanı da Osmanlı klasik tavan tanzimlerine uygun olarak çıtalı tavan yapılmıştır.

Ahşap kanatlı pencere doğramaları, harim giriş kapısı imalatları gerçekleştirilmiştir.

Mevcutta olmayan ahşap minber ve vaiz kürsüsü yapılmıştır. Taş olan mihrap bölümünün onarımları, konservasyonu bitirilmiştir.

Harim içerisinde elektrikli halı döşenmiş, ayrıca bir ısıtma sistemi yapılmamıştır.

Sıvaları yapılan harimde döşemede yeniden yapılmıştır (fotoğraf 26)

Yerinde olmayan kadınlar mahfili ahşap olarak yeniden yapılmıştır (fotoğraf 27)

Mihrap bölümü onarımları yapılmış, sağ ve sol kısımdaki taş sekiler yenilenmiştir (fotoğraf 28)

2.6 Yapı çevre düzenlemesi

Cami restorasyonu ile birlikte avlu bölümü çevre düzenlemesi de işin kapsamında yapılmıştır.

Öncelikle özgün şadırvan yerinde arkeolojik kazı yapılmış, şadırvanın su haznesi bulunmuştur. Bu tespitler ışığında şadırvan su hazne bölümü, oturakları ve çatı örtüsü ile restorasyon projesine uygun olarak yeniden yapılmıştır. Çokgen planlı ahşap karkaslı çatı örtüsü ahşap dikmelere taşıtılmıştır. Ahşap dikme pabuçları yine klasik Osmanlı mimarisine uygun olarak taş kaideden yapılmıştır. Şadırvan çatı karkas altı ahşap çıta tanzimi ile kaplanmıştır.

Projesinde bulunan tuvalet ve ofis yapısının olduğu dikdörtgen planlı betonarme yapı bahçenin kuzeydoğu yönünde inşa edilmiştir.

Kayrak taşı ile yürüme yolları yapılmış, cami etrafına drenaj sistemi yapılmıştır. Özgün olan doğu bahçe duvarı ihya edilmiş, diğer bahçe duvarları moloz taş duvar sistemi ile derzli olarak örülmüştür. Harpuşta olarak alaturka kiremit ile bahçe duvarı sonlandırılmıştır. Kuzey yönündeki özgün bahçe girişi yine kesme taş olarak onarılmıştır.

Çevre düzenlemesi kapsamında çevre aydınlatmaları da yapılmıştır.

Yeniden örülen bahçe duvarları (fotoğraf 29)

Şadırvan, yürüme yollu ve ihya edilen kuzey avlu giriş kapısı (fotoğraf 29)

3.Sonuç

Balkanlarda günümüze ulaşan ve çok az kalan Osmanlı Mirası Kültür Eserlerimizin onarılarak gelecek kuşaklara aktarılması konusunda Makedonya Radanya Mahmud Ağa Cami Restorasyonu çok önemli ve değerli bir uygulama olmuştur.

Tika ve Makedonya Konservasyon Merkezinin karşılıklı protokol ile yaptırdığı cami restorasyonu Taksim Yapı Mimarlık İnşaat Restorasyon Turizm San.ve Tic. Ltd. Firması tarafından yapılmıştır.

Klasik dönem (16.yüzyıl) Osmanlı mirası olan yapı uygulaması restorasyon ilke ve kriterlerine uygun olarak tamamlanmış olup gelecek kuşaklara aktarımı sağlanmıştır.

RADANYA MAHMUD AĞA CAMİ RESTORASYON ÖNCESİ VE SONRASI FOTOĞRAF BELGELERİ

RESTORASYON ÖNCESİ FOTOĞRAFLAR