1894 iSTANBUL DEPREMi HAKKINDA BiR RAPOR ÜZERİNE İNCELEME

Dr. Hamiyet Sezer-*

Depremler, hiç kuşkusuz tabi afetlerin en tehlikeli ve yıkıcı olanıdır.
Şiddetine göre can ve mal kaybına veya hasara sebep olmaktadır. Ülkemizde de tarih içerisinde şiddetli depremler meydana gelmiş mal ve can kaybına yol açmıştır. Günümüzde pir çok teknik gelişme ile deprem bölgelerinde yer alan yerleşim yerlerinde deprem e dayanabilecek yapılar inşa edilerek zararlar azaltılmaya çalışılmaktadır. Ayrıca, bu amaçla teknik ölçümler deprem bölgelerinin grafikleri çıkarılarak bilimsel araştırmalar yapılmaktadır1
Tarihi boyunca İstanbul’un geçirdiği bazı şiddetli depremler burada
kısaca anlatıldıktan sonra, yazımızın konusunu oluşturan 1894 depremi ile ilgili rapor açıklanmaya çalışılacaktır. ,”
İstanbul, tarih boyunca şiddetli bir çok deprem yaşamıştır. Bunlardan
özellikle i509, i690, i894 yıllarında meydana gelenleri en şiddetlileridir. Bu
depremler de İstanbul’da bir çok yapı yerle bir olmuş, çok sayıda insan hayatını kaybetmiştir. İstanbul’da yapıların çoğunun ahşap olması, bu kayıpları biraz olsun azaltmıştır kanısındayız. Çünkü kaynakların bildirdiğine göre bu şiddetli’ depremlerden sağlam kalabilen, dayanabilen ahşap binalardır.

İkinci derece-deprem bölgesinde yer alan İstanbul, İzrriit Körfezi’nden
Marmara Denizi’ne bağlanan Kuzey Anadolu fay hattının çok yakınındadır ve bu yüzden meydana gelen depremlerden etkilenmiştir. Bizans Dönemi’nde İstanbul’da yaşanan depremlerin büyük bir kısmı’ kaydedilmiştir. Bunlardan bazıları uzun süreli ve şiddetli olmuştur. Örneğin, 554,869 yıllarında olan depremler 40 gün sürmüştür. 1346 yılındaki deprem ise aralıklarla bir yıl devam etmiştir.2

Osmanlı döneminde, büyük tahribata sebep olan ilk deprem 16 Ocak 1489
tarihine rastlamaktadır3 İkinci büyük deprem ise 22 Ağustos 1509’da oldu ve sarsıntılar 45 gün sürdü. Bu deprem, bir çok insanın hayatını yitirmesine ve İstanbul’da büyük yıkıma sebebiyet verdi. 1000’in üzerinde ev yıkılmış 4 ile 5 bin arasında insan hayatını kaybetmiştir. Yaralananlar’ın tahmini sayısı ise 10 bin’dir. Edinilen bilgilere göre Divan-ı Hümayun üyesi 3 kişinin ev halkı da ölenler arasında yer almaktadır. Bunlardan Mustafa Paşa ve ona bağlı 360 sipahi atlarıyla beraber konakta ölmüştür4 . Hasar gören yapılar arasında Fatih, Beyazıt camileri, Topkapı Sarayı, Ayasofya’yı sayabiliriz. Topkapı Sarayı’nda önemli derecede yıkılma olmuş, Ayasofya’nın sıvaları dökülmüş, su bentleri yıkılmıştır. Kaynaklara göre, denizde büyük dalgalar ortaya çıkmış, bu dalgalar Galata ve İstanbul surlarını aşmıştır. Bu korkunç deprem yüzünden halk bir süre bahçelerde
kurulan çadır ve barakalarda oturmuştur. Padişah da saray bahçesinde yapılan geçici odalarda sığınmış ve 10 gün sonra da Edirne’ye gitmiştir. ILBayezid, İstanbul’un uğradığı bu. felaketden sonra geniş bir imar faaliyetine girişti. Para toplamak için her evden vergi alındı, Anadolu. ve Rumeli’den ameleler getirtildi. İki aylık bir sürede bir çok yer onarıldı5. Bu deprem tarihe “Küçük Kıyamet” olarak geçti.

İstanbul’un yaşadığı önemli depremlerden 1557 Nisan’ı, 1690 Temmuz’u
1766 Mayıs’ındakileri saymak mümkündür6. 1690’daki deprem Salı akşamı
güneş battıktan sonra gerçekleşti. Bu olay, Fatih Camiinin minaresinin yıkılmasına, kubbesinin çatlamasına, Topkapı çevresindeki surların bir
bölümünün yıkılmasına neden oldu. Depremde, edinilen bilgilere göre çok sayıda ev yıkılmış, 20 kişi ölmüştür. Sarsıntılar birkaç gün daha devam etmiştir7.

İstanbul, 24 Mayıs 1719’da da büyük bir deprem geçirdi. Pekçok binanın
bacaları, Topkapı Sarayı’ında Yalıköşkü civarında kayıkhanelerin bazıları yıkıldı. Surların bir kısmı tahrip oldu. İlk günkü sarsıntıdan sonra iki üç gün sarsıntılar hafif şekilde devam etmiştir. Bu deprem İzmit Körfezi civarında da etkili olmuştur8.

Kaynaklarda yer alan bilgilere göre;İstanbul, 22 Mayıs 1766’da 1509’dan
sonraki en şiddetli depremi yaşamıştır. Depremin süresi hakkında değişik bilgiler vardır. Deprem esnasında korkunç gürültüler duyulmuş, sarsıntılar aralıklarla 8 ay veya i yıl kadar hissedilmiştir. 25 Temmuz’da meydana gelen sarsıntı ise birincisi kadar şiddetli ve yıkıcı olmuştur. Halk uzun süre çadırlarda. barınmak zorunluluğuyla karşı karşıya kalmıştır. Padişah’ın sarayı da hasar gördüğünden IILMustafa şehri terketmeye mecbur olmuştur. Birçok cami, han,saray yıkılmış veya hasar görmüştür. Bunlardan Fatih Camii, Çemberlitaş’taki Atik Ali Paşa Camii, Kariye Camii, Eyüp Sultan Camisini hasar gören, yıkılan camiler arasında sayabiliriz. Ayrıca, Şehrin su şebekesi zarara uğramıştır. Fatih Cami bu olayda tamamen zarar gördüğünden depremden sonra adeta yeni bir cami yapılmıştır.
Yine Fatih Camii gibi depremde hasar gören diğer binalar, Baruthane, Topkapı Sarayı. Yeniçeri odaları gibi yerler için tamirat işlemleri başlatllmıştır9. 8 Temmuz 1790’daki depreme gelince; o gün gece sabaha kadar yirmişer, otuzar dakika ara ile 5 defa hafifçe ertesi gün sabahtan akşama kadar 4 defa aralıklarla sarsıntılar şeklinde olmuştur 10. 28 Ekim 1802’de ortaya çıkan depremde ise bazı kemerler ve haneler yıkılmıştır 11. Ahmet Cevdet, 1804 Aralığı’nda bir deprem olduğunu kaydetmekte, bu depremden bir gün öncesinde İstanbul ‘un şiddetli bir fırtınaya’ maruz kaldığını ifade etmektedir12. Bunların dışında İstanbul, 1837, 1841 yıllarında da deprem geçirmiştir. Böylece, İstanbul’un tarih boyunca
geçirdiği yıkıcı depremleri kısaca özetledikten sonra i894 yılında meydana gelen son büyük depreme geçebiliriz.

İstanbul, son şiddetli depreme 10 Temmuz i894 tarihinde sahne
olmuştur. Deprem ,güneyden kuzeye doğru üç şiddetli sarsıntı halinde hissedildi. Beyoğlu ve Boğaziçi’nde daha az zarar verdi.Depremin merkezinin Yeşilköy’den 8 kilometre uzaklıkta ve güneydoğu Marmara Denizi’nde olduğu tespit edilmiştir. Bir çok sivil bina hasara uğramıştır. Bunlar arasında, Kapalı Çarşı, Bitpazarı, Yağlıkçılar, Çadırcılar, Mercan Çarşı tarafları tamamen yıkılmıştır. Mercan sokağında kükürtlü su fışkırmış, Sirkeci’de istasyon zarar görmüştür. Fatih, Beşiktaş, Ortaköy, Sultan Ahmet, Aksaray, Edirnekapı, Topkapı, Balat, Bakırköy, Silivrikapı semtleri zarara uğrayan yerlerdir.

Semih Tezcan, Yalçın Acar, Ahmet Civ tarafından hazırlanmış olan bir
araştırmada, bu depremin şiddetini 9, enlemini 40,60 boylamını da 25,60 olarak belirtmektedir 13.

1894’deki bu deprem öğle saati 12.24’te alaturka saat ile 4.45’te meydana
geldi. Sarsıntılar İstanbul dışında, Yanya, Bükreş, Girit, Yunanistan, Konya ve Anadolu’nun büyük bir kesiminde hissedilmiştir. İstanbul il sınırları içinde 474 kişinin ölümüne, 482 kişinin yaralanmasına, 387 dayanıklı yapı ve 1087 ev, 299 dükkanın büyük ölçüde hasar görmesine yolaçmıştır. Yalnız bu rakamlar tespit edilebilenlerdir. Ölü ve yaralı sayısının daha fazla olması olasılığı vardır. Çünkü bazı yerlerde, örneğin Yalova’da ölü ve yaralı sayısı bilinmemektedirl4.

Sultan II.Abdülhamit bu deprem yüzünden epey hasar ve can kaybı
olduğunu öğrenince, yaralıların hemen tedavisini, ihtiyacı olanlara yardım
edilmesini, çadırlar kurulmasını emretmiş ve ayrıca fırınıardan bol miktarda ekmek dağıttırmıştır. Açıkta kalanlara, Şehremini’nin başkanlığında bir komisyon kurularak para, yiyecek ve çadır yardımı yapllmıştır15.

Bu yazımızın asıl konusunu, 1~94 yılı depremiyle ilgili olarak. söz konusu
yıl Atina Rasathanesi müdürü tarafından hazırlanmış bir raporun Osmanlıca tercümesi oluşturmaktadır. Belge, Yıldız Esas Evrakı Karton ll, Belge 17. C’de olup depremle ilgili, orijinal ‘bilgileri içermektedir. Rapor, deprem bölgesinde yapılan bilimsel incelemeler, ölçümler sonucunda oluşmuştur. Burada yapılan gözlemlerin ve ölçümlerin ne gösterdiği açıklanmıştır. Bilimsel bir inceleme sonucunda yazılmış bir rapor olması bakımından ve hemen olaydan kısa bir süre sonra hazırlanması açısından önemli bir belge niteliği taşımaktadır16.

Rapordan anlaşılacağı gibi, Sultan II.Abdülhamit depremden sonra bir
bilimsel araştırma yapılmasını istemiştir.Bunun üzerine, Atina Rasathanesi
MüdUrU Eserinisti (D.Eginitis) ile İstanbul Rasathanesi MüdUrU Kumbari
(Coumbary) 17 ve yardımcısı Emil Lakvan (Emi! Lacoine)’nin incelemeleri
sonucunda bu rapor hazırlanmıştır. 15 Ağustos 1894 tarihinde Padişah’a
sunulmuştur.

Mösyö Eserinisti, Kumbari, Emil Lakvan çalışmalarına öncelikle
incelemelerde önemli olabilecek ve zarar gören yerleri ziyaret ederek
başlamışlardır.

Raporda anlatrlanlara göre deprem ve sonuçları şöyledir:


Deprem,. 10 Temmuz 1894 tarihinde öğleden sonra saat 12’yi 24 dakika
geçe 3 kez şiddetli şekilde olmuştur. Bu sarsıntılar meydana gelen tahribatın tamamını oluşturmuştur. Birinci hareketden bir iki saniye önce arabalar geçiyormuş gibi yer altından şiddetli sesler duyulmuştur. Bu hareket diğerlerinden en hafifi olup eşyalar bile oynamamıştır. Hareket 4,5 saniye sürmüş şiddeti gittikçe artmıştır. Birinciden sonra gelen ikinci sarsıntı çok şiddetli olup uzun sürmüştür. Şiddeti giderek artarak 8,9 saniye devam etmiştir. Bu sarsıntının sonucu’ büyük tahribat olmuştur. Üçüncü sarsıntı ikinci ikincisinden sonra meydana gelmiştir. İkincisinden daha hafif olan üçüncü sarsıntı beş saniye sürmüştür. Raporu hazırlayan kişi zelzele sırasında yerin dalgalı bir deniz gibi olduğunu belirterek hareketin boyutunu göstermeye çalışmaktadır. Arka arkaya bu üç sarsıntı toplam i7, i8 saniye sürmüştür. Üç hareketin merkezleri birkaç derece ile kuzey doğu ve güney batı yönünde oynamaktadır. İncelemeyi yapan Eserinisti ve diğerleri kendi yaptıkları araştırma, valilerden gelen telgraflar ve aldıkları diğer bilgileri dayanarak çeşitli yerlerde depremin şiddetine ve süresine
ilişkin açık bir fikir edinerek aynı şiddette olan yerlerden geçen deprem
kavislerini tespit edebilmişlerdir. Rapora bu bölgelerle ilgili bir harita da
eklenmiştir.

Bu kavisler yeryüzünü biri diğerlerinden daha ‘büyük beş kısma
bölmektedir. Haritada belirtilen birinci kısım merkezdir ve en .çok zarar gören yerleri içerir. Bu bölge eğri bir hat şeklini almıştır. Hattın büyük ekseni Çatalca’dan Adapazarı’na kadar ve İzmit Körfezi boyunca 175 km uzunluğunda devam eder. Küçük eğri ise aynı körfezin kıyısında Katırlı (Esenköy) ve Maltepe köyleri arasında olan araziyi içermekte ve 39 kilometredir.


İkinci bölge de yalnız kötü inşa edilmiş bazı binalar yıkılmış diğer bazı
binalar çatlamıştır. Bu bölge Çorlu, Tekfur dağı, Mudanya,’ Akhisar, Üsküdar, Ortaköy, Terkos’dan oluşmaktadır. Büyük ekseni 248, küçük ekseni 74 kilometre, uzunluğundadır.


Üçüncü bölgede deprem şiddetli ise de bazı eşyalar kalabilmiş ve evler
hasar görmemiştir. Bölge Bandırma’dan ve Bilecik civarındaki Karaköy’den
geçen hattan ibarettir. Büyük ekseni 354, küçük ekseni i75 km ‘dir. Dördüncü bölge Yanya, Bükreş, Girit, Yunanistan, Konya ve Anadolu’nun büyük kısmını içine almaktadır. Bu bölgede deprem hafif hissedilmiş ve hasar olmamıştır.


Beşinci bölge büyük olup, bütün Avrupa, Asya ve Afrika’nın bir kısmını
kapsamaktadır. Bu bölgelerde hareket çok hafif olmuş ve sadece İngiltere’de Birmingam; Rusya’da Pavlus şehirlerinde ve Paris’teki aletlerde hissedilmiştir.

İstanbul’daki bu deprem çok büyük hasar yapmış, zarar görmeyen bina
kalmamıştır. Depremin şiddeti Heybeli ve Kınalı Ada’larda daha fazladır. Burada Ruhban Mektebi yıkılmıştır. İnsanlar günlerce baraka ve çadırlarda yaşamışlardır. Arazinin durumu hasarın büyüklüğünde etkili olmuştur. Örneğin Katırlı köyünün yarısı çamurdan oluşan arazi üzerine kuruldugundan hasar büyük olmuş, diğer yarısı ise dayanıklı arazide olduğundan hasar olmamıştır. Yine Yalova’da kurulan bir çiftiğin binaları kumlu arazide olduğundan yıkılmış diğer taraflar sağlam kalmıştır. Binalarda kullanılan malzemelerin iyi olmaması ve binaların eksikliği
ve hepsinin merkezde olması İstanbul’da ve köylerde zararın artmasına nedendir. Yapılan incelemeler sonucu ahşap binaların ve iyi yapılan tuğladan ve demir ile bağlanan binaların depreme dayandıkları saptanmıştır. Anlaşılacağı üzere günümüzde de yerleşim yerlerinde dikkat edilmesi gereken hususlar o zamanlarda da belirlenmiştir. Yani zemi!1in yapısının sağlam olması, yapı malzemelerinin ve inşaatın kaliteli olması gibi hususlara o zaman dikkat çekilmiştir.

Raporda, binalardaki teknik incelemelerin sonuçları da verilmektedir.’
Ayrıca ilginç olaylara değinilmektedir. Bunlar depremden önce ve sonra meydana gelen doğa olaylarıdır. Kıyıda bir çok yerde depremden önce deniz suyunun sıcak olduğuna tanık olunmuştur. Örneğin, Yeniköy’de depremden yarım saat önce denize giren iki kadın denizin ılık olduğunu hissetmişler ve aniden iki büyük dalga görmüşlerdir. Halbuki dalga olmasını gerektiren bir durum yoktur, hava sakindir ve vapur da geçmiyordur. Kuyulardan daha önce soğuk su çekilirken, çekilen suların depremden önce ılık olduğu belirtilmiştir. Büyük Ada’da depremden sonraki gün ve daha sonra iki gün 3 kilometre uzunluğunda denizde dar bulut gibi bir duman görülmüştür. Bütün bunların sebebi, depremden önce ve sonra pek çok gaz veya sıcak buhar çıkarak deniz suyunu ısınmasıdır.

Depremin hızı saniyede 3 kilometre olarak raporda açıklanmaktadır.
Deprem öncesi bazı uyarılar olduğu da kesindir. Yapılan gözlemlerde deprem merkezinin birçok bölgelerinde depremden çok önce kırlangıçların korkup yuvalarından uçmaları dikkat çekici bir belirti olarak anlatılmaktadır. Kırlangıçlar bazı yerlerde akşam geri döndükleri halde diğerlerinde sürü ile telgraf hatları üzerine konmuşlar ve depremden sonra dönmüşlerdir. Birkaç dakika önce tavuklarda da böyle bir durum yani kaçma olayları yaşanmıştır. Hayvanların depremi önceden sezebilmeleri, saptanan raporlarda depremi önceden hissedebilecek bir alet icat edebileceği fikri ileri sürülmektedir.

Araştırmalar sonucunda depremin tektonik, yani yeryüzünün oluşumundan dolayı meydana geldiği ortaya çıkmıştır.
Özetlemeye çalıştığımız yazımızın konusu raporda, olaylar detaylı şekilde
ve ayrıca teknik bilgilerle verilmektedir.

Söz Konusu Rapor
Hakipa-yı mükarim pema-yı hazret-i mülükaneye Atina rasathanesi direktörü Mösyö Eserinisti tarafından fi 3 Ağustos Rumi ve 15 Ağustos Efrenci sene1894 tarihiyle takdim olunan raporun tercümesidir
Zat-ı şevket semat hazret-i padişahileri, ‘ahiren Dersa’adet’de vuku’u
bulunan büyük hareket-i arzın fennen ve mükemmelen tedkik olmasını arzu buyurmakda olduklarından iş bu arzu-yu hümayun ile beraber tedkikat-ı mezkurenin ‘ale’l-umum funun içun’ derkar olan ehemmiyetini nazar-ı dikkate alarak gerek hakipa-yı. şahanelerine ve gerek erbab-ı fununa takdım olunmak üzere işbu ‘alamet-i tab’ iyenin ahvaline dair devr
s.2
ve dıraz icra-yı tedkikata mübaşeret eyledim.
Zat-ı mükarim semat hazret-i tacidarileri fünun ve ma’arif içun derkar olan
himmet-i seniyyeleriyle ‘atıfen kullarına bir vapur tahsisi buyurmuş
olduklarından ‘uluvv-ı cenab-ı şahanelerin sayesinde Dersa’adet rasathanesi müdürü Kumbari ve mu’avini Emil Lakvan. Efendilerin refakatiyle tetkikat-ı fenniyece ehemiyetleri olan hareketzede mahallerin kaffesi ziyaret olunmuştur.
İş bu tetkikat hitampezir olmağla başlıca netayicinin ‘arzı ile kesb-i
mefehheret olunur.

Hareket-i arzın 1894 efrenci Temmuzu’nun 10’unda (Dersa’adet evsat
saati üzere) alafranga ba’de’l-zahir saat 12’yi 24 dakika geçerek üç şedid zelzele ile başlamıştır. Bu zelzeleler mevcut olan tahribatın hemen cümlesini icra etmişlerdir. Birinci hareketten bir iki saniye evvel kaldırım üzerinden kemal-i sür’atle birçok arabalar geçiyor imiş
s.3
gibi yer altından şedid sedalar duyulmuştur. Tahtü’I-‘arz seda ile zuhıır eden birinci hareket ufki olup diğerleri kadar şedid olmadığından en hafif eşya-yi beytiyye bile yere düşürmemiştir. Bu hareket dört beş saniye sürüp şiddeti tedricen tezayüd etmiştir. Birincinin akabinde zuhur eden ikinci hareket pek şiddetli olup imtidad etmiş ve ufkla müteviizi 18 ve devri olup şiddeti tedricen tezüyüd ve sekiz dokuz saniye sürüp tahribat-ı mühimme icra eylemiştir. Bu hareketde dahi birincisinde olduğu gibi tahtü’l-arz seda var idi. Nihayet üçüncü tezelzül ikincisinin akabinde vuku’ bulub temevvücü ve ufki olmuşdur. Bu zelzelenin kısm-ı küllisinde arz dalgalı bir deniz üzerinde imiş gibi sallanmışdır. Üçüncü tezelzül ikincisinden hafif olub beş saniye sürmüşdür. Bu tezelzül ile dahi tahtü’l-arz
s.4 5.
seda mevcud idi. Aralarında pek az fasıla olan bu üç tezelzül cem’an
17, 18 saniye sürmüşdür. Üç tezelzül dahi merkezlerinin bi’l-cümle noktalarında bir veya diğer tarafda bir kaç derece cüz’i bir tahallüf ile şimal-ı şarki ve cenub-i garbi istikametinde bulunmuşlardır.
Mahallinde icra eylediğimiz tetkikat-ı mahsusamıza ve vilayat-ı şahane
valilerinin telgraf namelerine ve aldığımız diğer bir çok ma’Iuımat-ı sahiheye istinaden mahall-i muhtelifede zelzelenin imtidad ve şiddetine dair bir fikr-i sahih hasıl idüb hareketin aynı şiddeti haiz olan mahallerden geçen zelzele kavislerini tayin idebilmişizdir.
Bu kavisler sallanan arzın sathını yek diğerinden daha büyük olan beş
mıntıkaya taksim ederler.

s.5
Merbut haritada iriie olunan birinci mıntıka merkezi teşkil idüb en çok
rahnediir olan mahalleri hiividir. Bu mıntıka dahilinde ebniye-i seniyye
münhedim olmuşdur. Bu mıntıka-i merkeziye ber-mu’tad uzun bir hatt-ı münhani şeklini almışdır. Bunun büyük mihveri Çatalca’dan Adapazarı’na kadar ve İzmit Körfezi boyunca yüz yetmiş beş kilometre tulunde imtidad ider. Küçük mihveri mezkur körfezin munsabbında Katırlı ve Maltepe Karyeleri arasında olan araziyi havi olub 39 kilometre tulundadır. Tezelzülün istikameti hatt-ı münhanının küçük mihveri takriben mütevazi ve büyük mihverinde müstevi-i umudidir.
ikinci mıntıkada yalnız fena inşa olunmuş bazı ebniye yıkılub ekser
haneler hafifce çatlamışdır.

s.6
Bu mıntıka Çorlu ve Tekfur dağı l9 ve Mudanya ve Akhisar ve Üsküdar ve
Ortaköy ve Merkos’dan mürur iden zelzele ile mahdud olub bu dahi hatt-ı
münhani şeklindedir ve büyük mihveri 248 ve küçük mihveri 74 kilometre
tulundedir.
Üçüncü mıntıkada zelzele şedid olmuş ise de ba’zı eşyayı yere bırakmış
yahud yerinden oynatmış ve hanelere hasar vermemişdir. Bu dahi bir hatt-ı münhani şeklinde olub büyük mihveri 354 ve küçüğü ı75 kilometre tulundedir ve Bandırma’dan ve Bilecik civarında vaki’ Karaköy’den geçen zelzele ile tahdid olunmuşdur.
Dördüncü mıntıka Yanya’ya ve Bükreş’e ve Girid’e ve Yunanistan’a ve
Konya’ya ve Anadolu’nun büyük bir kısmına mümtedd olub.
s.7
Hareket-i arz an çok hafif ve doğrudan doğruya his olunur derecesinde
olmağla beraber hasar hasıl etmemiş olan memleketleri havidir.
Beşinci mıntıka pek cesim olub umum Avrupa ve Asya’yı ve Afrikanın bir
kısmını havidir. Bu mıntıka dahilinde olan memalikde hareket pek hafif olub yalnız alat-ı fenniye ve mıknatisiyyede his olunmuşdur. Malumat-ı acizanemizde nazaran hareket-i arz İngiltere’de Birmingem şehrinde ve Rusya’da Pavlus şehrinde ve Paris’de alat-ı fenniyede his olunmuştur.
Ber-vech-i ma’ruz Dersa’adetde ki hareket-i arzın pek büyük bir mesafesi
olmuşdur. Mesafe ve müddet nokta-i nazarıyla bu zelzele ma’lum olan
zelzelelerin en büyüklerinden biridir. Ale’l-husus merkezi şayan-ı dikkatdir. Bin sekiz yüz seksen dört (1884) kanun-ı evvelinın 25’inde Endillüs’de vuku’u
s.8
bulunan hareket-i arzın merkezi 40 kilometre tulunde ve 10 kilometre
arzında idi. Fakat zelzelelerin mesafesi behemehal şiddetleri nisbetinde
değildır. İşbu tedkik olunan zelzelenin şiddeti sinin-i ahirede vuku’u bulan ba’zı büyük zelzelelerin şiddetinden azdır. Bu zelzele 1893 senesinde Yunanistan’da Zanta Adası’nı tahrib eden hareket-i ‘arzdan daha şedid ise de Yunanistal).’da Lukrid nahiyesinde bu kadar mesafesi olmayan zelzele-i ahireden daha hafifdir.
Mesafe-i merkeziye dahilinde olan mahaller pek çok rahnedar olmuşdur.
Tahribat-ı maddiye pek mühim olub pek çok kimesneler dahi telef ve mecruh olmuşlardır. Bir çok haneler hemen kamilen münhedim olub diğerleri kabil-i sukunu olmayan bir hale gelmiş ve ekser haneler az çok çatlamış
s.9
ve hiç bir hane hasardan kurtulamamışdır. İstanbul’da felaket her cihetle.
büyükdür. Ale’l-husus Çarşı-yı Kebir harabezare dönüb enkaz altında pek çok kimesneler telef olmuşlardır. Heybeli ve Kınalı 20 adalarında zelzelenin şiddeti derece-i nihayeye varub Ruhban mektebi harab olmuş ve duvarlarının ekserisi yıkılmışdır.
Ayastefanos ve Anbarlı ve Kınalı ve Büyük Ada ve Katırlı’da birçok
hanelerin ve cami’ ve kiliselerin harab oldukları veyahud çatladıkları ve
minarelerin yıkıldığı görülmüşdür.
Her karye ve kasabada zelzele muceb-i te’sir manzaralara sebep olmuşdur.
Ahali kemal-İ havf ve haşiyet ile sokaklara firar etmiş ve pek çok kimesneler günlerce meydan ve bağçelerde tente ve baraka altında yatmışlardır.
s.10
çarşı-yı Kebir’de bir hayli mecruhlar bir kaç sa’atler enkaz altında
kaldıkları halde hükümet-i seniyye tarafından irsal olunan me’murların
himmetiyle çıkarılıp kurtarılmışlardır. Küçük bir çocuk sa’atlerce ezilmiş olan valdesinin kucağında kalmış olduğu halde ber-hayat olarak bulunub
kurtarılmışdır.
Tabakatti’l-arzın teşkilatı ba’zı mahallerde hasar ve mesaibe sebeb
olmuşdur. Katırlı karyesinin nısfı çamurdan teşekküI eden fena arazide inşa olunmuş olmağla harab olmuş ise de arazi-i metine üzerine te’sis olunan nısf-ı diğeri hal-i selametde kalmışdır. Yalova’da kumlu arazi. üzerine inşa olunan çiftlik ebniyesi münhedim olduğu halde nefs-i karye pek de rahnedar olmamışdır. Ebniye içün kullanılan edevatın ve binanın
s. 11
fenalığı ve eskiliği ale’l- husus merkezde bulunmalarından naşi ziyadesiyle zedelenen İstanbul’da ve karyelerde hasarın tezayüdüne sebep
olmuşdur.
Diğer tarafdan ekser hanelerin ahşab olması mesaibin az olmasına hidmet etmişdir. Dersa’adet hanelerinin sair mahaller gibi kamilen kargir olmaması şayan-ı memnuniyet ‘ad ‘olunmalıdır. Yoksa daha çok mazarrat hasıl olacak idi. Ahşap haneler zelzeleye hayretbahş derecede dayanmışlardır. Fena yapılmış olan eski ahşap haneler bile selametde kalmış iken yanlarında olan a’la yapılmış güzel ve yeni ve hatta demirler ile bağlanmış olan kargir haneler münhedim olmuşlardır.
Ahşap hanelerin zelzeleye en çok dayandıkları tebeyyün etdiği halde
kargirler bi ‘I-‘aks nadiren baki kalmışlardır.

s.12
Ahşapdan sonra en çok dayanan haneler tuğla ile yapılanlardır. Tuğla ile yapılan duvarlar elastik ve metin olmağla kolay dağılmazlar ise de güzel bağ ve istinadgahları olmadığı halde yıkılmışlar ve fakat duvarların yekdiğerine güzel bağlanmış ve civar hanelere muttasıl bulunan haneler pek hafif suretde çatlamışlardır. Büyük Ada’da tuğla ile yapılan bir hanenin ortası taştan olmağla taştan yapılan kısmının yıkılıp tuğladan olan kısmının selametde olduğu görülmüşdür. Bu dahi tuğla ile güzel inşa olunarak demirler ile bağlanan hanelerin hareket-i ‘arza dayandıklarını isbat eder.
Bi’l-cümle ebniyede ve harek.et-i ‘arzda zelzelenin istikametine müstevi-i ‘umudı tesadüf eden duvarlar yıkılmış yahud rahnedar olmuşdur. Halbuki zelzeleye mütevazi tesadüf eden duvarlar sağlam kalmış yahud az zedelenmişdir.

s.13
KuturIarı tezelzülün istikametine mütevazi düşen ebniye duvarları
yıkılmamış bile olsa 45 derece ufka ma’il “X”şeklinde çatlaklar peyda
etmişlerdir. Mesaafe-i merkeziyenin bir çok mahallerinde ve ‘ale’ l-husus Büyük Ada’da istikamet-i temevvücüye ve aşağıdan yukarıya doğru hareket
görülmüşdür. Büyük Ada’da değirmenin herem şeklinde olan büyük ocağı ufki olarak üç parçaya ayrılmış ve bu parçalar şimalden şarka doğru dönmüşdür. Üst taraftaki parça dört santimetre ve ortadaki parça andan daha az ve üçüncü parça diğerine nisbetle daha az eğrilmişdir. Bir hanenin küçük bir ocağı yine o istikamet üzere 30 derece kadar eğrilmişdir. Diğer bir hanede avluda bulunan iki çiçeklik yukarıya atılıp silindirik .
s.14
ka’idesinden çıkmış ve yere düşmüş ise de ka’idelerin silindirleri baki
kalmışdır. Mösyö Mesrubeyanın hanesinde tuğladan olan bir sütun ufkı olarak iki parça olmuş ve üst taraftaki parçası birkaç santimetre irtifa’a kadkalkıp ufkı çemberlerinden çıkmışdır ve 90 derece kadar eğrilip yine o ufkı çemberler arasında diğer parça üzerine düşmüşdür. Mösyö Zarifini hanesinde bir metre 30 santimetre bir sütun Üzerinde duran bir Nemesis heykeli 30 derece eğrilip ka’ idesinden 25 santimetre ötede yere düşmüş ve ayağı üzerinde durmuşdur.
Böyle bir çok meşhudat-ı .acizanemiz tezelzülatın istikameti ufkı ve temevvüci olduğunu gösteriyor.
Mesafe-i merkeziyenin zemininde pek çok yarık ve çatlak
s.15
yokdur. Meşhudumuz olan’ en mühim yarık, arzı çamurdan ibaret olan
Anbarlı karyesindedir. Mezkur yarık üç kilometre tulunde ve sekiz santimetre kadar arzında olub denizden 300 metre uzakda ve sahile mütevazı olarak şark-ı garbi istikametindedir.
Mahall-i mezkurda birinci yarık mütevazi ve denize 30 metre daha yakın
olarak 100 metre tulunde ve altı santimetre arzında diğer bir yarık daha peyda olmuşdur.
Bu yarıkların arzı zelzelenin ibtidasından beri hergün tedrica azalmaktadır. Heybeli Ada’sında Ruhban ,mektebi ile Ticaret mektebi arasında 200 metre

s.16
tulunde ve şimal-i garbi ve cenub-ı şarki istikametinde gayetle dar bir
yarık hasıl 21 olmuşdur. Kınalı Ada’sında 22 deniz civarında şimal-i şarki ve cenub-i garbi istikametinde ba’zı küçük yarıklar ve bunların civarında arzın bir miktar çökdüğü görülmüşdür. Ortaköy’de deniz civarında iki küçük yarık görülmüşdür. Bunlar denize mütevazı ve şimal-i garbi ve cenub-ı şark i istikametinde olub yarılan yerde arz dahi biraz çökmüşdür. Arzın bu çökmesi ne mebni deniz civarındaki cami’-i şerif iki derece kadar eğilmişdir. Burgaz Ada’sında23 dahi sahile mütevazı olarak şimal-i cenubiye doğru yarıklar görülmüşdür. Bunlarınen mühimmi 200 metre tulunde ve altı santimetre arzındadır. Katırlı’da dahi sahile mütevazı olarak ba’zı yarıklar peyda olmuşdur.
s.l7
Sahilde mühim çökmüş yerlere gelince hiç bir yerde görülmemiş ve
ma’iyyet-i acizanemizee terfik buyurulan bahriye zabitanından Vasıf Efendi ma’rifetiyle denizin dibi iskandil, edildikde İngiliz haritasına nisbetle his olunur derecede fark görülmemişdir. Esteren kumpanyasının tahtü’l-bahr telgraf hattının yahud kablosunun Kartal’dan kal’a-i Sultaniye’ye kadar olan kısmında ve Kartal’dan üç mil uzakta kablo bir kaç yerde kesilmişdir. Bir kaç gün sonra kablo ihrac olundukda bıçak ile kesilmiş gibi temizce kırılmış olduğu müşahede olunmuşdur. Mahall-i mezkurda Vasıf Efendi tarafından iskandil olundukda İngiliz’ haritasından bir mikdar fark görülmüş ise de iskandil olunan noktaların haritadaki noktalara tamamıyle mutabık olduğu muhakkak değildir.
s.18
Efrenci TemmuzUn 10’unda vuku’u bulan zelzele su menba’alarına ve
kuyulara dahi te’sir etrnişdir. Hareketden bir kaç sa’at sonra Yalova’daki Koru nam kablıca sularının akşama kadar akmadığı görülmüş ise de 72 santigrad olan
derece-i hararetleri ve hassaları tebeddül eylememişdir. Anbarlı’da zelzeleden sonra yarım sa’at kadar çeşme suyu çekilip tekrar akdıkda iki sa’at kadar bulanık imiş. Katırlı’da bütün menba’ suları 10gün bir misli kadar çoğalmış ise de ‘muahharen mu’tad olan miktarda bulunmuşdur. Mezkur karyenin Ayakiryaki nam mahallinde bir ayazmada bir vakitden beri su yok iken tekrar su gelmişdir. Mesafe-i merkeziyenin birçok mahallerinde hayli kuyuların suları bir misli kadar çoğalıp bulanık olmuşdur.
s.19
Mesafe-i merkeziye dahilinde sahil boyunda deniz suları pek çok çalkanub ba’zı mahallelerde denizin 50 metre kadar çekilub geri döndüğü
görülmüştür. Başka mahallerde deniz ibtida yükselmiş ve ba’dehu çekilmişdir. Fakat ekseriya yükseldiği görülmüştür. Hiç bir mahalde sahil hududunun daimi bir suretde tebeddülü görülmemiştir.
Sevahilin birçok mahallerinde denizin kaynamaktada olduğu görülmüştür.
Ayastefanos’da hareket-i arz zamanında bir gemici elini denize sokdukda ılık olduğunu görmüşdür. Mahall-i mezkurde hareket-i arz’ dan bir çarık evvel denize giren bir kadın denizin gayetle ılık olduğunu görmüş ve bir az rahatsızlık his eylemiştir. Yeniköy’de hareketden yarım sa’at evvel denize giren iki kadın
s.20
denizin ılık olduğunu his etmişler ve bağteten iki büyük talga
görmüşlerdir. Halbuki deniz ile hava sakin olub o esnada uzakdan bile vapur geçmiyor idi. Makri köyünde bir kadın zelzeleden biraz evvel kuyudan su çekmiş olmağla ber-mu’tad soğuk olan kuyu suyunun ılık olduğunu görmüştür. Galata’da pek çok kimseler hareketi arz esnasında zeminin sair vakitlerden ziyade sıcak olduğunu his eylemişlerdir. Katırlı karyesinin ahalisi hareket-i arz esnasında sütun şeklinde denizden, buhar çıkub ve tedricen yükselub 10 metre irtifa’ına kadar çıktığını cenub-ı şarki ve şimal-i garbiye doğru sath-ı deryada sekiz kilometre mesafeye kadar gittiğini görmüşlerdir. Büyük Ada’da hareket-i arzın ertesi günü ve diğer
s.2l
iki gün 3 kilometru tulunde cenub-ı şarki ve şimal-i garbi istikametine
toğru ruy-ı deryada dar ve bulut gibi bir duman görülmüşdür. Tahkik etdigimız ve sahih zan eylediğimiz iş bu meşhudatdan istintac olunduğu vechile hareket-i arzdan evvel ve sonra ve esna-yı hareketde pek çok gaz yahud sıcak buha:r çıkub deniz suyunu ısıtmış ve sali-fu’z-zikr alametteri hasıl etmişdir.
Mesafe-i merkeziyenin büyük mihverinde bir körfez ve dağ ve sahil ve
tahtü’ I-arz kırık yerler gibi tabakat-ü’ arza müteallik bir alamet mevcud olur. Bu ka’ ide bu defa ki hareket-i arzın mesafe-i merkeziyesinin büyük mihverinde dahi mevcuddur. Mihver-i mezkur İzmid körfezi boyunca
s.22
mümtedd olub bu körfezin devamı olan sevahile mütevazi gider. İstikametın birliğini ve tezelzillatın mesafe-i merkeziyenin her noktasında
mutabık olmasını ve mesafe-i merkeziye hattının dar şekilde bulunmasını hesaba idhal etdiğimiz Mide tezelzülun merkezi olmayub hattı olduğunu yahud ta’ bir-i aher ile hareketin merkezi bir nokta olmayub mesafe-i merkeziye büyük mihverine mütevazi istikametde bulunan bir hatt olduğunu muhakkak ve o mihverin tulunca taht’ül-arz kırık bir malhall bulunmasını muhtemel ad etmemiz lazım gelur. Bu hareket-i arzın büyük bir vüs’atı olmasına nazaran merkezinin pek çok .derin olduğu zan olunur ve doton ve hayden usulüne müraca’at itdiğimiz halde “umk-ı mezkurun 34 kilometre olduğunu keşf etmişizdir.

s.23
Emil Lakvan Efendi ‘Umk-ı mezkuru diğer bir usul üzere hesab etdikde
aynı ‘umuki keşf etmiş olduğundan keşf etdiğimiz neticenin muhtemel olması tasdik kılınmışdır. 150seneden beru vuku’u bulunan hareket-i arz merkezlerinin şimdiye kadar keşf ve tahmin olunan ‘umuki 250 metreden 60 kilometre kadardır. Bu merkezlerin yalnız dokuzu 29 kilometre olan çarlezton merkezinden daha derin olub ekserisinin o kadar derin olmadığı keşf olunmuşdur. Benaberin Dersa’adet hareket-i ‘arzın merkez tezelzülü’ 150 seneden beri vuku’u bulan zelzele merkezlerinin en derini ‘ad olunmak lazım gelir ise de bu merkez daima kışr-ı ‘arzda ve küre-i ‘arzın nısf-ı kutruna nisbetle küçük bir derinlikde yani mezkur nısfkutrun I\200’i raddesindedir.
s:24
Fransa ve Rusya ve Romanya’da icra olunan tedkikat-ı fenniye mu’aveneti
ile tezelzülatın sür’at-ı intişarını hesab edebilmişizdir. Zelzele saniyede üç
kilometre sür’atle Paris’e ve 3,5 kilometre sür’atle Pavluska ve üç kilometre ve altı ‘aşr sür’atle Bükreş’e muvasalat etmişdir. Yunanistan’da ahiren Lukrid nahiyesinde. vuku’u bulan hareket-i ‘arzda Birmingamlı Mösyö Daviso’nun tedkikat-ı sahihesine ve Atina Rasathanesi’nde tedkikat-ı ‘aciziinemize istinaden mezkur hareket-i ‘arzın Birmingam şehrine kadar sür’at-i intişarı saniyede üç kilometre olduğunu keşf eylemiş olduğumuz cihetle işbu iki hareket-i ‘arzın Paris ve Pavlusk ve Bükreş ‘ve Birmingam’a kadar sür’at-ı intişarı takriben sedanın sulb-i cisimlerden geçmesinin sür’ati kadar olduğu tebeyyün eylenmişdir.
, s.25
Hareket-i ‘arzdan biraz evvel ba’zı .’alaim-i mütekaddime zuhur etdiği
muhakkak ‘ad olunmalıdır. Mesafe-i merkeziyenin bir çok mahallerinde hareket-i, ‘arzdan hayli evvel kırlangıçların korkup yuvalarından uçmuş oldukları ciileb-i inzar dikkat olmuşdur. Ba’zı mahallerde, kırlangıçlar akşam yuvalarına dönmüşler ise de diğer mahallerde sürü ile telgraf hatları üzerine konub şedid tezelzülatdan biraz sonra ‘avdet etmişlerdir. Mesafe-i merkeziyenin birçok mahallerinde hareketden birkaç dakika evvel tavukların ve hayvanat-ı sairenin korkub kaçmak ve ihtifa etmek istedikleri görülmüşdür. Bu ‘alamet-i şedid tezelzülatdan evvel arzın hafifce sallanmasından naşi olmağla insan hareket-i ‘arzı evvelden keşf edemediği halde kendisinden daha mütehassis olan hayvanlar anı his ederler.
s.:26
‘Bu izahatdan istifade olunarak en küçük sedayı ve en hafif tezelzülü gayetle his edebilecek alat-ı fenniye i’mali için İcra-yı tedkikat olunabilir. Bu
aletler hafif hareket-i arzı dahi haber vereceğinden şedid’ tezelzülat vuku’u
bulması üzerine celb dikkat eder. Mezkur imarat-ı mütekaddimeden başka bir mühendis hareket-i ‘arzdan biraz evvel aletin mıknatıs iğnesinin etrafına bir demir parçası dönderilmekte imiş gibi sallandığını görmüşdür. Efrenci Temmuz’un 10’unda vakt-i zahirde vuku’a gelen tezelzülat-ı şedideden sonra o günü ve ertesi günler az şiddetli tezelzülat dahi vuku’u bulub bunlar Ağustos’un 8’ine kadar kesb-i hıffet etmiş ve efrenci Ağustos’un S’inde dahi hayli hafif bir hareket duyulmuşdur.
s.27
İşbu tezelzülatın en şedidi Temmuz’un 12’sinde alafranga saatle akşam
saat 4’ü 10 geçerek zuhur etmiş ve iki saniye sürmüşdür. Temmuz’un 18’inde kable’z-zeval saat 1I’i 5S dakika geçerek şedid bir tezelzül duyulmuşdur. Bunlar ile beraber ilk defalar gibi tahtü’l-arz bir seda dahi işitilmişdir. Heybeli Ada’sında Temmuz’un 10’unda vakt-i zuhrdan sonra olan tezelzülata hatt-ı ufki üzere olub birçok toprak yıkılmasına müşabe tahtü’l-arz bir seda dahi duyulmuşdur. Birinei tezelzülatdan sonra mesafe-i merkeziyenin ba’zı mahallerinde tezelzül ile beraber olmaksızın seda duyulmuşdur. Tedkik etdiğimiz kaffe-i ‘alaime nazaran işbu hareket-i arzın tektonik yani arzın teşekkülatına müte’allik olduğu tahakkuk etmişdir. Mesafe-i merkeziye mihverinin tulunce merkez-:i tezelzülün vüs’ati ve teşekkülat-ı arziyeye müte’allik tabakatü’l-arz

s.29 (2S.s.olması gerekirken 29 yazılmış)
hadisesi teşkil eden İzmit Körfezi’nde mihver-i mezkurun istikameti ve
‘ale’l-‘umum isoseiste(latince yazılmış bir kelime) kavislerin gayetle uzun olan şekilleri ve iş bu ‘alamet-i tab’iyenin şiddet ve vüs’at-i fevka’l.’adesi mezkur hereket-i arzın tektonik yani teşkilat-ı arziyeye müte’allik olduğuna bizi ikna etmişdir. Yanardağ feveranları işbu hareket-i arzda görülen vüs’at ve şiddeti ve ahval-i saireyi haiz değildirler. Tektonik hareket-i arzlar arzın tedricen ve aheste teşkilinden hasbe’l-icab zuhur eden bir ‘alamet-i tab’iyedir. İşbu teşekkülün netayicinden biri dahi kışr-ı arzın hareketi ve sahil hatlarının tebdil-i mekanı ise de bu tebdil-i mekan ol-kadar aheste vuku’u bulur ki his olunması için binlerce seneler lazımdır. Binaenaleyh Marmara Denizi’nin şehr ve ada ve karyelerinin batması için asla ve kat’a
s.30
bir muhatara bulunmadığından ahalinin yanardağ zuhuruna ve adalar ile
sevahilin çökmesine dair olan evhamı ma’a-i-memnuniyye hiç bir mutala’a ve esbab-ı fenniye üzerine mübtehi değildir. Bi’l-‘aks Temmuz’un 10’unda üç şedid tezelzül ile başlamış olan hareket-i arzın devr-i istidadı şimdi hayli geçip hitama varmakda olması melhuzdur.

Mütercimi Tarih-i tercüme
Bogos kulları fi 8 Ağustos sene 1310


* A.Ü. D.T.C.F. Tarih Bölümü, Yakınça~ Tarihi Anabilim Dalı, Araştırma Görevlisi
1. Türkiye’nin deprem bölgeleri ve tektonik durumu için, Öcal,Türkiye’nin Sismitesi ve Zelzele Coğrafyası, İstanbul 1968,N.Pınar-E,Lahn,Türkiye Deprem Bölgeleri İzahlı Kataloğu, ‘Ankara,1952’ye bakılabilir,
2. Nevra Necipoğlu, “Depremler, Bizans Dönemi” Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, c.3,s.33-34

3. Mustafa Cezar, “Osmanlı Devrinde İstanbul Yapılarında Tahribat Yapan Yangınlar ve Tabii Afetler” Türk Sanatı Tarihi Araştırma ve İncelemeleri I, İstanbul, 1963,5.380

4. N.N.Ambraseys, C.F.Finkel, The Seismieity of Turkeyand Adjacent Areas A Histarical Review 1500- 1800. Istanbul, i995,s.38. Bu eserlerde Türkiye’ de meydana gelen depremler hakkında kronojik olarak geniş bilgi bulunabilir.
5. Mustafa Cezar, a.g.m.s. 382-383, Şehabettin Tekindağ “İstanbul, Türk Devri 1453-1520” İslam Ansiklopedisi c.5-ıı,s. 1203
6. Kevork Pamukciyan, “Depremler, Osmanlı Dönemi” Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, c.3, s.34-35, N.N.Ambraseys, C.F.Finkel, a.g.e, s.54,94,136 vd.
7. N.N.Ambraseys,C.F.Finkel,a.g.e.,s.94.
8. K Mustafa Cezar,a.g.m.s.388-389.

9. Mustafa Cezar,a,g.m,s.389,390,Kevork Pamukçiyan,”Sarkis Sarraf-Hovannesyan’a Göre istanbul’un 1766 Büyük Depremi”,Tarih ve Toplum,c.8,sayl 47,s.270-271,
10. Ahmet Cevdet, Tarih-i Cevdet,c,5,İstanbul 1303,s.22. .
11. Ahmet Cevdet,a.g.e,c.7,s.144,
12. Ahmet Cevdet,a.g.e.c.8,s.27.
13. Semih Tezcan,Yalçın Acar, Ahmet Civ, İstanbul için Deprem Riski Analizi, İstanbul,1979,s.5.Ancak,S,Sipahioğlu,D.Kolçak,Y.Altınok’un hazırladığı Türkiye ve Çevresinin Tarihsel Deprem Kataloğu (M,Ö.2100-M.S.1900),İstanbul,1981,s,63,adlı eserde depremin enlem ve boylamının belli olmadığı, şiddetinin saptanamadığı Yazılıdır, Ayrıca, aynı eserde depremin etkili olduğu yerlerin istanbul, Prens Adaları, Marmara Denizi, ‘Karamürsel, Adapazarı olarak belirtilmektedir. 1894’te hazırlanmış ve sunduğumuz raporda da belirtildiği gibi deprem, Adalar’ da ve yakın çevresinde büyük hasara yol açtığı görülmektedir.
14. Feriha Öztin,1O Temmuz 1894 İstanbul Depremi Raporu, Ankara,1994,s.9.Bu eser, 189’4 Istanbul depremi üzerinde yapılan kapsamlı bir çalışmadır. Yerli ve yabancı orijinal kaynaklarla birlikte bir çok eserden yararlanılmıştır.

15. Erdem YOcel,Tarih Boyunca İstanbul Depremleri”,Hayat Tarih Mecmuası, sayı 6(Temmuz 1971),s.63.
16. Feriha Öztin,a.g.e.Söz konusu raporu eserinde kullanarak verilerinden yararlanmıştır Ayrıca, raporu kaynaklar kısmında günümüz diline çevirerek ve teknik terimler kullanarak vermiştir Ancak yer adlarında ve bazı kelimelerde hatalar bulunmaktadır. Biz burada metnin eski
Türkçe ve günümüz diline çevrilmiş halini vermeyi uygun bulduk. ;
17. Coumbary, Osıııanlı Devleti’nde demiryolu yapmıı için bulunan bir mühendistir. Osmanlı Devleti’nde ilk meteoroloji rasathanesi Fransa’nın da etkisiyle ve Coumbary’nin girişimiyle H.1284(1867-68)’te. açıldı. Rasathane-i Amire’nin müdürlüğüne Coumbary getirildi. Emre Dölen,”Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Bilim”, Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi, c.l,s.167.

18. Paralel ve eşit anlamında kullanılmıştır.

19. Feriha Öztin a.g.e.’de Tekfur dağı olarak geçen bölgeyi Rodosto (Tekfurdağı, Tekirdag)” şeklinde vermiştir.s.33.0smanlıca belgede ise yukarıda belirtildiği gibi geçmektedir.

20. Feriha Öztin a.g.e.s.34’te Osmanlıca kaynakta Kınalı Ada olarak geçen yeri “Antigoni Adası, Burgaz Adası” şeklinde göstermektedir.

21 Feriha Öztin a,g,e,s.35’te bu kelimeyi sahile ulaşmıştır şeklinde vermiştir, Aslı ise yukarıdaki gibidir, . ,
22. Yine aynı yerde Kınalı Ada olarak geçen yer Burgaz Adası olarak verilmektedir.
23.Feriha Öztin,a.g,es.36’da Burgaz Ada’yı Kınalı Ada olarak yazmaktadır.

Osmanıca Metinler İçin Tıklayınız

Bir Cevap Yazın